Ψηφιακά «σενάρια» για τη λογοτεχνία και τη γλώσσα

Μια νέα κουλτούρα συμμετοχικής διδασκαλίας, καινοτομίας και δημιουργικότητας προωθούν τα πρωτοποριακά μαθήματα του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας

Ο Καβάφης σχετίζεται με τις παρωδίες της χολιγουντιανής υπερπαραγωγής «Ο Τιτανικός» των χρηστών του YouTube και η ελιά με τα κόμικς, ενώ η περίφημη ασπίδα του Αχιλλέα, που οι μεγαλύτεροι χαιρόμασταν να τη ζωγραφίζουμε με ξυλομπογιές σε λευκό χαρτόνι στο γυμνάσιο, τώρα σχεδιάζεται ηλεκτρονικά στο Gimp και τελειοποιείται στο Photoshop. Στα εκπαιδευτικά σενάρια που ετοιμάζει το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας (ΚΕΓ) η διδασκαλία των μαθημάτων της γλώσσας και της λογοτεχνίας αποκτά νέα διάσταση αξιοποιώντας όλα τα διαθέσιμα ΤΠΕ, όπου ΤΠΕ το νέο αρκτικόλεξο της μόδας στον χώρο της εκπαίδευσης: Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών. Οταν τα παιδιά μεγαλώνουν σήμερα με ένα smartphone στο χέρι και μαθαίνουν να χειρίζονται το ποντίκι προτού καταφέρουν να κρατήσουν το μολύβι, είναι αυτονόητο ότι οι ΤΠΕ δεν μπορούν να μείνουν εκτός εκπαίδευσης. Αν όμως ο σημερινός μαθητής φτάνει στο σχολείο σχεδόν έτοιμος ψηφιακά, ο πενηντάρης, ο σαραντάρης, ακόμη και ο τριαντάρης εκπαιδευτικός, ο μεγαλωμένος σε ένα παραδοσιακό περιβάλλον εκπαίδευσης, χρειάζεται καθοδήγηση στον κόσμο των χαοτικών τεχνολογικών δυνατοτήτων και στην αξιοποίησή τους στη διδακτική πράξη.

«Τα εκπαιδευτικά σενάρια είναι διδακτικές δοκιμές που αναπτύσσουν τη σχολική ύλη με τα δεδομένα των σχολικών βιβλίων εμπλουτισμένα με τους ψηφιακούς πόρους στις "Ψηφίδες" του ΚΕΓ και με στοιχεία αλιευμένα από το Διαδίκτυο, τα οποία προεκτείνουν τη διδασκαλία και τις εφαρμογές της έξω από τη διδακτική αίθουσα και μέσα στην πραγματικότητα που ζούμε» εξήγησε στο «Βήμα» ο καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ιωάννης Καζάζης, πρόεδρος του ΚΕΓ και επιστημονικός υπεύθυνος του έργου.

To έργο άρχισε τον Ιανουάριο του 2012, εντάσσεται στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση» που συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ενωση και εθνικούς πόρους και υλοποιείται από το ΚΕΓ, υπό την εποπτεία του υπουργείου Παιδείας. Συμμετέχουν σε αυτό 76 ενεργοί εκπαιδευτικοί (26 της πρωτοβάθμιας και 50 της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης), αναμένεται να ολοκληρωθεί τον Αύγουστο του 2015 και έχουν ετοιμαστεί συνολικά 718 εκπαιδευτικά σενάρια (278 για τα δημοτικά και 440 για το γυμνάσιο και το λύκειο).

Λιγότερη παπαγαλία

Αυτή τη στιγμή προσβάσιμα στην ηλεκτρονική διεύθυνση του Πρωτέα - της ιστοσελίδας του έργου -, στην πιλοτική λειτουργία της, είναι τα 79 από αυτά, όσοι νομίζουν όμως ότι πρόκειται για ψηφιακά λυσάρια θα απογοητευθούν. Τα σενάρια απαιτούν νέο τρόπο εργασίας και ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας τόσο του μαθητή όσο και του εκπαιδευτικού. «Τα σενάρια καλούνται να λύσουν το παιδαγωγικό πρόβλημα που έχει δημιουργήσει το παραδοσιακό μοντέλο εκπαίδευσης το οποίο εξαντλεί το μάθημα σε ερωτήσεις κλειστού τύπου. Χρησιμοποιούν ερωτήσεις ανοιχτού και κλειστού τύπου και δημιουργούν ένα σχήμα το οποίο ο εκπαιδευτικός είναι ελεύθερος να παραμετροποιήσει ανάλογα με τα διαθέσιμα μέσα και τις ανάγκες των μαθητών του. Δεν είναι ένα έτοιμο μοντέλο, ένα πατρόν από το οποίο ο δάσκαλος μπορεί να "κόψει" έτοιμα μαθήματα»διευκρινίζει ο πρόεδρος του ΚΕΓ και εξηγεί ότι η συμβολή των σεναρίων στην εκπαίδευση συνίσταται στο ότι «ο μαθητής δεν επαναλαμβάνει τη σχολική ύλη αυτούσια, δεν εκπαιδεύεται στην παπαγαλία, αλλά απαντά συνθέτοντας τα δεδομένα ακολουθώντας τους κανόνες της λογικής και της γραφής - κυρίως εκπαιδεύεται να γράφει πολύ, σύντομα κείμενα αλλά πολλά, στη διάρκεια της χρονιάς, και αυτό λύνει το πρόβλημα έκφρασης των μαθητών που δεν ικανοποιείται με τις πέντε-έξι εκθέσεις που γράφουν τον χρόνο. Πλέον αποκτούν κουλτούρα γραφής».

Δευτερογενές κοινωνικό όφελος του προγράμματος είναι ότι «ο μαθητής μαθαίνει να δουλεύει συλλογικά, σε ομάδες εργασίας, και έτσι από την κουλτούρα της ατομικής επίδοσης με την οποία έχουμε γαλουχηθεί όλοι οι Έλληνες περνάμε σε μια νέα κουλτούρα συνεργασίας και συλλογικής δουλειάς».

«Τα σενάρια εντάσσονται στη γενικότερη συλλογιστική του ΚΕΓ, η οποία βασίζεται σε τρεις άξονες. Πρώτος άξονας είναι να προσφέρει εργαλεία για τη γλώσσα που μπορεί να χρησιμοποιήσει ο καθένας. Δεύτερος, να δώσει την ευκαιρία στους ίδιους τους εκπαιδευτικούς να δημιουργήσουν περιεχόμενο όχι με τη μορφή υποδείγματος διδασκαλίας αλλά ως χώρους ανταλλαγής εμπειριών και ιδεών στους οποίους μπορούν να συμμετάσχουν και οι άλλοι, συντελώντας σε μια συνολική αλλαγή της εκπαιδευτικής νοοτροπίας μέσω της δημιουργικής εμπλοκής των εκπαιδευτικών. Τρίτος, να προσφέρει ένα αξιόπιστο ψηφιακό περιβάλλον που να μπορεί να συντηρηθεί με ελάχιστο κόστος» συμπληρώνει ο Δημήτρης Κουτσογιάννης, αναπληρωτής καθηγητής Εκπαιδευτικής Γλωσσολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και υπεύθυνος για τον σχεδιασμό και τη δημιουργία των σεναρίων.

Στην πράξη, παρότι τα σενάρια δίνουν δυνατότητες προσαρμογής στα διαφορετικά κατά σχολείο δεδομένα της εκπαιδευτικής διαδικασίας, επιφυλάσσουν μεγάλες αλλαγές στον τρόπο εργασίας για τους εκπαιδευτικούς. Καλούνται πλέον να χρησιμοποιήσουν όχι μόνο τους γνωστούς ψηφιακούς πόρους που έχει δημιουργήσει το ΚΕΓ (τα ηλεκτρονικά λεξικά, τα σώματα κειμένων κ.ά.) και περιβάλλονται οικεία όπως το Google και το YouTube, αλλά και εξειδικευμένα προγράμματα ελεύθερου λογισμικού, όπως το Pixton (για τη δημιουργία ψηφιακού κόμικ), το Text 2 Mind Map (για τη δημιουργία εννοιολογικού χάρτη), το Glogster EDU (για τη δημιουργία ψηφιακής αφίσας), το lino (για τη δημιουργία διαδικτυακού πίνακα), το WorditOut (για τη δημιουργία συννεφόλεξου). Τα ανοίκεια εργαλεία στη χρήση των οποίων θα πρέπει να μυηθούν οι εκπαιδευτικοί είναι αρκετά και η επιμόρφωση που προσφέρει το υπουργείο Παιδείας δεν αρκεί. Ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να αφιερώσει χρόνο από την προετοιμασία του για να εξοικειωθεί με τα τεχνικά μέσα.

Το εύλογο ερώτημα είναι: Μπορούν να λειτουργήσουν και να εφαρμοστούν τα σενάρια στις πραγματικές συνθήκες της ελληνικής εκπαίδευσης; «Τα προγράμματα ενός ερευνητικού κέντρου όπως το ΚΕΓ στόχο έχουν να ικανοποιούν αυτό που ισχύει και να προετοιμάζουν γι' αυτό που πρέπει να γίνει» υποστηρίζει ο Δημήτρης Κουτσογιάννης.«Σκοπός είναι να ενθαρρύνουμε μια συνολικότερη αλλαγή στην ελληνική εκπαίδευση, η οποία σε επίπεδο κεντρικού εκπαιδευτικού σχεδιασμού δεν ευνοείται αλλά είναι η κατεύθυνση προς την οποία οδεύει η εκπαίδευση διεθνώς».

Από τη θεωρία στην πράξη: «Το σύνολο των 718 σεναρίων συνοδεύεται από 1.280 συγκεκριμένες εφαρμογές τους σε διάφορα σχολεία σε όλη την Ελλάδα, από αυτή την ομάδα των εκπαιδευτικών που συμμετέχουν στο έργο, και έτσι στη βάση του Πρωτέα θα αναρτηθούν σταδιακά συνολικά 1.998 εκπαιδευτικά σενάρια» μας πληροφορεί ο νεοελληνιστής Βασίλης Βασιλειάδης, αναπληρωτής επιστημονικός υπεύθυνος του έργου.

Πνεύμα συνεργασίας

Αλλαγή νοοτροπίας, λοιπόν. Στο σενάριο «Σα βγεις στον πηγαιμό για τον Καβάφη. Διδάσκοντας Καβάφη μέσα από τις παρωδίες του», για το μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Γ' Γυμνασίου, οι μαθητές μαθαίνουν να αντιλαμβάνονται την έννοια της παρωδίας μέσω της εικόνας με την οποία έχουν αμεσότερη σχέση. Αναγνωρίζουν κατ' αρχάς τα στοιχεία της παρωδίας στα βίντεο με τα οποία οι χρήστες του YouTube παρωδούν σκηνές του δράματος «Τιτανικός» (1997) του Τζέιμς Κάμερον και περνούν σταδιακά στα λογοτεχνικά κείμενα που παρωδούν ποιήματα του Καβάφη, για να συνθέσουν στο τέλος τη δική τους παρωδία καβαφικού ποιήματος.

Στο μάθημα για την ελιά της Δ' Δημοτικού αναζητούν στο Διαδίκτυο συνταγές με ελιές, παρακολουθούν τη συγκομιδή της σε βίντεο και δημιουργούν στον υπολογιστή κόμικ για το δέντρο, την ιστορία, τη χρησιμότητά του και τη συμβολική του αξία στην ελληνική κουλτούρα.

Όλα αυτά απαιτούν ένα πνεύμα συνεργασίας. Η χρήση του εργαστηρίου πληροφορικής στο οποίο υλοποιούνται τα περισσότερα σενάρια προϋποθέτει προσυνεννόηση του εκπαιδευτικού με τον καθηγητή Πληροφορικής και τους υπόλοιπους συναδέλφους του, ο πληροφορικός του σχολείου οφείλει να έχει φροντίσει για την εγκατάσταση των απαραίτητων προγραμμάτων και η διεύθυνση του σχολείου να προωθήσει τη χρήση των νέων τεχνολογιών.

Κύριο προαπαιτούμενο όμως είναι ο εξοπλισμός: εργαστήριο υπολογιστών και σύνδεση στο Διαδίκτυο, διαδραστικοί πίνακες και βιντεοπροβολείς, φορητοί υπολογιστές και εξειδικευμένο λογισμικό. Πόσα σχολεία διαθέτουν εξοπλισμό; είναι το δεύτερο εύλογο ερώτημα στο οποίο καλείται το υπουργείο Παιδείας να απαντήσει προκειμένου να μην υπονομεύσει την εφαρμογή των σεναρίων που το ίδιο παρήγγειλε και χρηματοδοτεί.

Συνταγμένα βάσει μιας μαξιμαλιστικής λογικής, τα σενάρια ενδέχεται να προκαλέσουν ένα αίσθημα δυσφορίας και πανικού στον εκπαιδευτικό που αντιμετωπίζει το διδακτικό του έργο διεκπεραιωτικά. Οι δυνατότητες που προσφέρουν, τα φίλτρα αναζήτησης και τροποποίησής τους, οι αποφάσεις που καλείται να λάβει ο εκπαιδευτικός είναι τόσο λεπτομερή που ο αμύητος στον ψηφιακό κόσμο μπορεί να πελαγώσει. Σε βάθος χρόνου όμως θα ανταμείψουν πολλαπλώς τον εκπαιδευτικό που θα έχει τη διάθεση και την υπομονή να πειραματιστεί μαζί τους για να κάνει το μάθημά του ελκυστικότερο και την επαγγελματική του ζωή πιο ενδιαφέρουσα.

Πρωτότυπο διαδραστικό υλικό

Περισσότερους από 350.000 μοναδικούς επισκέπτες τον μήνα έχει η Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα του ΚΕΓ (http://www.greek-language.gr/greekLang/index.html), με τα ηλεκτρονικά λεξικά, τα σώματα κειμένων, τις ανθολογίες κειμένων, τη βιβλιογραφία και τους οδηγούς για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας. Οι ψηφιακοί πόροι που τώρα δημιουργεί, πολλοί από τους οποίους βρίσκονται σε διαδικασία δοκιμαστικής εφαρμογής και το υλικό αναρτάται σταδιακά, είναι διαδραστικά ενδιαφέροντες και ελκυστικοί. Πρόσωπα και θέματα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (http://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/education/literature_history/search.html), Λογοτεχνία και πόλεις (http://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/education/urban/index.html), Ιστορία και Λογοτεχνία (http://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/index.html), Ανεμόσκαλα-Συμφραστικοί πίνακες λέξεων για μείζονες νεοέλληνες ποιητές (http://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/index.html). Ολα στον ιστότοπο Ψηφίδες - Ψηφιακοί πόροι για την ελληνική Γλώσσα (http://www.greek-language.gr/Resources/index.html), όπου πλούσιο υλικό και για την αρχαία ελληνική γλώσσα και την αρχαιογνωσία.

πηγή : http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=626795