"Λάθε βιώσας" - Επίκουρος
Εισαγωγικά
§ Επίκουρος:
Αρχαίος φιλόσοφος (341-270 π.Χ.), γιος
γνήσιου Αθηναίου, γεννήθηκε στη Σάμο, δίδαξε στη Μυτιλήνη και στη Λάμψακο
§ Ίδρυσε
τον "Κήπο" το 306 π.Χ. στην
Αθήνα. Η σχολή του ήταν ανοιχτή για όλους, νέους και ηλικιωμένους, πλούσιους
και φτωχούς, ελεύθερους και δούλους, άνδρες και γυναίκες, μορφωμένους και
απαίδευτους.
§ Όπως
και άλλοι φιλόσοφοι της εποχής, ο Επίκουρος[1]
είχε πολιτικές ανησυχίες και πίστευε ότι ένας τρόπος λύτρωσης από την πολιτική
διαφθορά είναι η φιλοσοφική ζωή. Και αυτό ήταν το περισσότερο που μπορούσε να
προσφέρει: να ασκήσει τη φιλοσοφία μαζί με άλλους και να δείξει ότι ίσως μπορεί
να αλλάξει κάτι στην κοινωνία με το ζωντανό του παράδειγμα. Δεν παρέβλεπε τις
πραγματικές δυσκολίες της ζωής, ούτε όμως τις δραματοποιούσε, ώστε να νομίσει
αδύνατη την κατάκτηση της ευτυχίας. Απλώς εκτιμούσε ότι η απομάκρυνση από αυτό
που λέγεται πολιτική ζωή του τόπου είναι προϋπόθεση για τον άνθρωπο που θέλει
να ευτυχήσει. Γιατί ο Επίκουρος αυτό θεώρησε και αυτό έζησε ως το μεγαλύτερο
πρόβλημα της ανθρώπινης ζωής: το «πώς μπορώ να είμαι ευτυχισμένος,» δηλαδή ποια
είναι η ιδανική μορφή ζωής που μπορώ να ζήσω. Και δεν ήταν ένα θεωρητικό
ερώτημα. Την εποχή εκείνη οι φιλόσοφοι πίστευαν ότι μπορεί να απαντηθεί όχι
μόνο στα λόγια αλλά και από την ίδια τη ζωή. Και το πρώτο βήμα ήταν η επιλογή
της κατάλληλης φιλοσοφικής σχολής: όταν την επέλεγες, δεν επέλεγες απλώς μια
μέθοδο να γνωρίζεις, έναν τρόπο να σκέφτεσαι ή κάποιες συγκεκριμένες γνώσεις·
επέλεγες έναν τρόπο να ζήσεις.
§ Ο
Επίκουρος δεχόταν την ηδονή ως συστατικό της ευδαιμονίας. Ωστόσο δεν ήταν
υπέρμαχος κάθε ηδονής, όπως ο φιλόσοφος Αρίστιππος, αλλά τόνιζε ότι πρέπει να
προτιμούμε πολλές φορές τους πόνους, γιατί από αυτούς προκύπτουν μεγαλύτερες
ηδονές
§ Διάκριση
ηδονών: α) κινητικές ή κατά κίνησιν ηδονές: πρόκειται για την ηδονή που
βιώνουμε ξεπερνώντας τη δυσφορία ή και τον πόνο που νιώθαμε πριν εκπληρωθεί μια
επιθυμία μας για ηδονή (π.χ. όταν πεινάμε και τρώμε, ικανοποιούμε την πείνα μας).
β) καταστηματικές ηδονές: η κατάσταση της γαλήνης που νιώθουμε, αφού
ικανοποιήσουμε την επιθυμία μας για ηδονή, αποφεύγοντας κάθε αρνητική συνέπεια
(π.χ. αν τρώμε με βουλιμία, μπορεί να νιώσουμε δυσφορία και πόνο και να
βλάψουμε την υγεία μας, οπότε αποφεύγουμε την υπερβολή στο φαγητό). Σκεφτόμαστε
δηλ. ποια επιλογή θα κάνουμε, γιατί η πρόσκαιρη χαρά θα επιφέρει ταλαιπωρία ή
βλάβη.
Σχόλια για το κείμενο
αναφοράς
§ Προτροπή
σε όλους να φιλοσοφήσουν (ανοιχτό κάλεσμα όλων χωρίς διάκριση ηλικίας, φύλου,
κοινωνικής θέσης, καταγωγής, μόρφωσης κλπ). Αντιτίθεται στα κηρύγματα του
Πλάτωνα για την κατάλληλη ηλικία (50 έτη) να ασχοληθεί κάποιος με τη διαλεκτική
(φιλοσοφία) (έπρεπε να έχει προηγηθεί μακροχρόνια εκπαίδευση, πρόγραμμα
εκπαίδευσης των φυλάκων στην Πολιτεία)
Συλλογισμός:
α) Η ψυχική υγεία αφορά όλους τους ανθρώπους.
β) Η φιλοσοφία διασφαλίζει την ψυχική υγεία
(ενν.)
γ) Όλοι πρέπει να φιλοσοφούν (φιλοσοφητέον)
§ Συνώνυμοι
όροι του κειμένου αναφοράς
ἄωρος
- μήπω ὑπάρχειν ὥραν - παρεῖναι τὴν ὥραν
πάρωρος
- παρεληλυθέναι
τὴν ὥραν - τὴν ὥραν μηκέτι εἶναι
Γενικά υπήρχαν στερεότυπες αντιλήψεις
για το τι ταιριάζει σε νέους και τι σε γέρους ανθρώπους. Ο Επίκουρος τονίζει
πως ανεξαρτήτως ηλικίας ο άνθρωπος πρέπει να φιλοσοφεί, είναι θέμα ψυχικής
υγείας.
§ Φράσεις
με δεοντολογικό χαρακτήρα που ταιριάζουν σε μια διδακτική επιστολή, σε έναν
προτρεπτικό λόγο (ύφος προτρεπτικό)
α) Μήτε μελλέτω
φιλοσοφεῖν - μήτε κοπιάτω φιλοσοφῶν (χρήση προστακτικής και
διπλής άρνησης)
β) φιλοσοφητέον - Μελετᾶν χρὴ
§ Οι
νέοι πρέπει να φιλοσοφούν, γιατί μεγαλώνοντας θα διασώζουν την νεότητά τους νιώθοντας
ευγνωμοσύνη για όσα ζουν και οι ηλικιωμένοι θα αισθάνονται νέοι, αφού με τη
φιλοσοφία θα καλλιεργήσουν την έλλειψη του φόβου για μελλοντικές συμφορές.
§ Η
φιλοσοφία συντελεί στην υπέρβαση των διαφορών ηλικίας και όποιων άλλων διαφορών
υπάρχουν.
§ Αντιθέσεις:
γεγονότων – μελλόντων, παρούσης
- ἀπούσης (έντονη χρονικότητα
§ Σχήμα
οξύμωρο: γηράσκων
νεάζῃ
- νέος
ἅμα
καὶ
παλαιὸς
§ Ο φιλόσοφος αποφεύγει πολύπλοκους όρους της φιλοσοφίας,
γιατί απευθύνεται σε όλους. Τα έργα του είναι εκλαϊκευμένα και προορίζονται για
το ευρύ κοινό.
Βιβλιογραφία
§ Αρχαίοι
Έλληνες Φιλόσοφοι των Β. Κάλφα και Γ. Ζωγραφίδη, Καλλιεργώντας τον κήπο και
θεραπεύοντας την ψυχή: Οδηγίες για μιαν ατάραχη επικούρεια ζωή http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/filosofia/page_075.html?prev=true
§ 1η Θεματική ενότητα: Ερμηνευτικές Σημειώσεις -
Επισημάνσεις Παράλληλα Κείμενα - Ασκήσεις, Ι.Π. Αμπελάς, https://akisambelas.files.wordpress.com/2019/09/ce91cf81cf87ceb1ceafceb1-ce95cebbcebbceb7cebdceb9cebaceac-ce93ce84-ce9bcf85cebaceb5ceafcebfcf85-2019-2020-ce94ceb9ceb4ceb1cebacf84ceb9cebaceadcf82-ce95cebdcf8ccf84ceb7cf84ceb5cf82-123.pdf
§ Βασίλειος Μπετσάκος, Επιμορφωτικό Υλικό για τα
Αρχαία Ελληνικά Γ’ Λυκείου, https://www.esos.gr/sites/default/files/articles-legacy/arhaia_g_lykeioy_epimorfotiko_yliko.pdf
§ Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Επικούρεια
Φιλοσοφία, http://www.ehw.gr/asiaminor/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaID=4281
§ Ανθολόγιο Φιλοσοφικών Κειμένων, ενότητα 2η,
Επίκουρος, ηδονή και ευδαιμονία, http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2222/Anthologio-Filosofikon-Keimenon_G-Gymnasiou_html-empl/index_05_02.html
§ Επίκουρος, https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CF%80%CE%AF%CE%BA%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%BF%CF%82
§ https://www.gnomikologikon.gr/authquotes.php?auth=241
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου