Επιτάφιος Περικλή, κεφ. 35

Φύλλο εργασίας

1.       Ποια είναι η άποψη του Περικλή για τους επιταφίους λόγους που εκφωνούνται για τους πεσόντες;

2.      Πώς διαφοροποιείται από τους άλλους ρήτορες;

3.      Σε ποιες κατηγορίες διακρίνει τους ακροατές και γιατί; Ποιος ακροατής απασχολεί περισσότερο το ρήτορα και γιατί;

4.      Υπάρχουν «άπειροι» ακροατές το 431 π.Χ.;

5.      Να εντοπίσετε τις αντιθέσεις στο κεφ. 35.

6.      Ποια είναι η τελική θέση του Περικλή για τη σκοπιμότητα της εκφώνησης του επιταφίου λόγου;

7.      Σε άλλους επιταφίους ο ρήτορας τονίζει πως δυσκολεύεται να ανταποκριθεί στο έργο του εξαιτίας των νεκρών και των έργων τους. Ο Περικλής δίνει έμφαση στο « μετρίως εἰπεῖν». Πώς δικαιολογείται, κατά τη γνώμη σας η απόκλιση από τον συνηθισμένο τύπο προοιμίων;

8.      Η έννοια του μέτρου είναι από τις βασικότερες της ελληνικής σκέψης. Ποια σημασία δίνει στο μέτρο ο Περικλής;

9.      Να βρείτε τα κοινά σημεία του κεφ. 35 και των αποσπασμάτων που ακολουθούν.

«καὶ μάλιστα νῦν φοβοῦμαι, μή μοι συμβῇ τὸν λόγον ἐλάττω φαίνεσθαι τῶν ἔργων τῶν γεγενημένων». (Επιτάφιος Υπερείδη, παρ. 2)

«λόγῳ δὲ δὴ τὸν λειπόμενον κόσμον ὅ τε νόμος προστάττει [236e] ἀποδοῦναι τοῖς ἀνδράσιν καὶ χρή». (Πλάτων, Μενέξενος)

10.   Να συγκρίνετε  τα προοίμια των επιταφίων λόγων που ακολουθούν:

α) Επιτάφιος  Δημοσθένη  (1-3):

Όταν η πόλη αποφάσισε να πραγματοποιήσει τη δημόσια ταφή αυτών που είναι θαμμένοι εδώ, οι οποίοι έδειξαν την ανδρεία τους στον πόλεμο, και ανέθεσε σε μένα να εκφωνήσω τον καθιερωμένο λόγο για αυτούς, σκέφτηκα αμέσως με ποιον τρόπο θα τους αποδώσω τον έπαινο που τους ταιριάζει, ενώ όμως εξέταζα και σκεφτόμουν με ποιον τρόπο να μιλήσω για τους νεκρούς όπως τους αξίζει, ανακάλυπτα ότι αυτό είναι ένα πράγμα αδύνατο. Γιατί αυτοί που αψήφησαν την επιθυμία για ζωή που υπάρχει έμφυτη σε όλους και θέλησαν να έχουν έναν ένδοξο θάνατο και όχι κατά τη διάρκεια της ζωής τους να δουν την Ελλάδα να δυστυχεί, δεν μας έχουν αφήσει κληρονομιά την ανδρεία τους, την οποία δεν μπορεί να ξεπεράσει κανένας με τη βοήθεια των λόγων; Οπότε μου φαίνεται ότι αυτό που πρέπει να γίνει είναι να πραγματευθώ το θέμα όπως και όσοι μίλησαν παλαιότερα από αυτή τη θέση. Ότι η πόλη επιδεικνύει ιδιαίτερη μέριμνα για όσους σκοτώνονται στον πόλεμο μπορεί κανείς να το καταλάβει και από άλλα πράγματα αλλά κυρίως από τον σχετικό νόμο, σύμφωνα με τον οποίο επιλέγεται αυτός που θα μιλήσει στη δημόσια ταφή· γιατί αναγνωρίζοντας η πόλη ότι οι ενάρετοι άνθρωποι παραβλέπουν την απόκτηση χρημάτων και τις βιοτικές απολαύσεις και επιθυμούν μόνο την αρετή και τον έπαινο, θεώρησαν ότι πρέπει να τους τιμούν με τέτοιους λόγους που θα τους εξασφαλίσουν στον μεγαλύτερο βαθμό την αρετή και τον έπαινο, για να τους αποδοθεί και στον θάνατο η ίδια καλή φήμη που είχαν αποκτήσει όσο ζούσαν. Aν, λοιπόν, θεωρούσα ότι από τις αρετές αυτοί διαθέτουν μόνο την ανδρεία, θα την επαινούσα και θα παραιτούμουν από τα υπόλοιπα· καθώς όμως συνέβη να έχουν και καλή καταγωγή και συνετή ανατροφή και ζωή που επιδίωκε την τιμή, οπότε εύλογα υπήρξαν σωστοί άνθρωποι, θα ντρεπόμουν αν αποδεικνυόταν ότι παρέλειψα κάποια από αυτές τις ιδιότητες. Θα ξεκινήσω από τις καταβολές της γενιάς τους.

β) Λυσίας Ἐπιτάφιος τοῖς Κορινθίων βοηθοῖς,  1-2

Αν πίστευα, Αθηναίοι που παραβρίσκεσθε σ' αυτήν εδώ την ταφή, ότι είναι δυνατόν με λόγο να περιγράψει κανείς την ανδρεία αυτών εδώ των νεκρών, θα κατηγορούσα αυτούς που μου ανέθεσαν πριν από λίγες μέρες να εκφωνήσω αυτόν τον επικήδειο λόγο· επειδή όμως όλος ο χρόνος σε όλους τους ανθρώπους δεν επαρκεί για να συντάξει κανείς λόγο σε αντιστοιχία με τα κατορθώματά τους, γι' αυτό και η πόλη, προνοώντας για τους σημερινούς ομιλητές, μου φαίνεται ότι έδωσε ελάχιστα περιθώρια χρόνου, γιατί πιστεύει ότι έτσι θα έβρισκαν κατανόηση οι ομιλητές από τους ακροατές τους. Ο επικήδειος, ασφαλώς, αφορά τους προκείμενους νεκρούς, αλλά η δική μου αγωνία δεν αναφέρεται στα κατορθώματά τους αλλά αφορά τον ανταγωνισμό μου με αυτούς που έχουν μιλήσει νωρίτερα προς τιμή τους. Γιατί, η αρετή τους δημιούργησε τόσο πλούτο και γι' αυτούς που συνθέτουν σχετικά ποιήματα και γι' αυτούς που θα χρειαστεί να εκφωνήσουν λόγους, ώστε πολλά επαινετικά να έχουν ειπωθεί από τους προηγούμενους σχετικά μ' αυτούς και πολλά να έχουν παραλειφθεί από εκείνους, και αρκετά να μπορούν να τα καλύψουν οι επόμενοι πολλά να έχουν παραλειφθεί από εκείνους, και αρκετά να μπορούν να τα καλύψουν οι επόμενοι· γιατί, οι προκείμενοι νεκροί είχαν οργώσει κυριολεκτικά στεριά και θάλασσα και παντού και σε όλους τους ανθρώπους αυτοί που πενθούν τις δικές τους συμφορές εξυμνούν τις αρετές τους.

Πηγή παράλληλων κειμένων