Θουκυδίδη Περικλέους Επιτάφιος, κεφ. 41

αντίπαλες συμμαχίες του Πελοποννησιακού πολέμου, πηγή 

κεφ. 41 – Ερμηνευτικά σχόλια

«τήν τε πᾶσαν πόλιν τῆς Ἑλλάδος παίδευσιν εἶναι»

Πλάτωνος πρωταγόρας : «της σοφίας πρυτανείον»

Διόδωρος ο Σικελιώτης :» κονόν παιδευτήριον της Ελλάδος»

Παλατινή Ανθολογία : «Ελλάδος Ελλάς»

Πίνδαρος : «κλειναί Αθάναι, δαιμόνιον πτολίεθρον»

Ισοκράτης : «οι ταύτης μαθηταί των άλλων διδάσκαλοι γεγόνασι»

Η Αθήνα αποτελεί «τῆς Ἑλλάδος παίδευσιν» με τον τρόπο ζωής  των Αθηναίων και ήταν πρότυπο για μίμηση. Η πνευματική της κίνηση ήταν τεράστια, αφού συνέρρεαν φιλόσοφοι, ρήτορες και άλλοι πνευματικοί άνθρωποι από τις ελληνικές πόλεις και τις αποικίες. Γενικά η πόλη είχε τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνών.

«καθ’ ἕκαστον δοκεῖν ἄν μοι τὸν αὐτὸν ἄνδρα παρ’ ἡμῶν ἐπὶ πλεῖστ’ ἂν εἴδη καὶ μετὰ χαρίτων μάλιστ’ ἂν εὐτραπέλως τὸ σῶμα αὔταρκες παρέχεσθαι»

 Ο Αθηναίος πολίτης ήταν εύστροφος, πολυπράγμων, αυτάρκης, επιδέξιος. Ασχολούνταν με την πνευματική ζωή της πόλης του, με τη φιλοσοφία και σίγουρα με την πολιτική, σε αντίθεση με τον Σπαρτιάτη που ήταν μόνο καλός στρατιώτης (μονομέρεια).

«ἡ δύναμις τῆς πόλεως, ἣν ἀπὸ τῶνδε τῶν τρόπων ἐκτησάμεθα»

Οι τρόποι ζωής παρουσιάστηκαν στα κεφ. 37 – 40.

37 : πολίτευμα, ελευθερία, αξιοκρατία, πειθαρχία, γενναίο φρόνημα

38 : πνευματικά και υλικά αγαθά

39 : ο Αθηναίος άριστος πολεμιστής χωρίς ιδιαίτερη προετοιμασία (όπως ο Σπαρτιάτης), άνετη ζωή και γενναιότητα

40 : εναρμόνιση θεωρίας και πράξης, λόγων και έργων, απλότητας και καλαισθησίας, σοφίας και ανδρείας, πλούτου και επιχειρηματικής δραστηριότητας (ο ρήτορας αντιτίθεται στη φτώχεια και την τεμπελιά), φιλία στηριγμένη στην ανιδιοτέλεια

«τῷ πολεμίῳ ἐπελθόντι ἀγανάκτησιν ἔχει ὑφ’ οἵων κακοπαθεῖ οὔτε τῷ ὑπηκόῳ κατάμεμψιν ὡς οὐχ ὑπ’ ἀξίων ἄρχεται.μετὰ μεγάλων δὲ σημείων καὶ οὐ δή τοι ἀμάρτυρόν γε τὴν δύναμιν παρασχόμενοι τοῖς τε νῦν καὶ τοῖς ἔπειτα θαυμασθησόμεθα»

Αναγνώριση της δύναμης της πόλης και από τον εχθρό και από τον υπήκοο (αδιαμαρτύρητα). Ο ρήτορας με τα λόγια του δεν προσπαθεί να πείσει, αλλά να μαγέψει τους ακροατές (Κακριδής). Έτσι η Αθήνα υψώνεται στη σφαίρα του μύθου.

«οὐδὲν προσδεόμενοι οὔτε Ὁμήρου ἐπαινέτου οὔτε ὅστις ἔπεσι μὲν τὸ αὐτίκα τέρψει»

Η αναφορά του Περικλή στον Όμηρο και στους ποιητές στοχεύει να τονίσει την αντικειμενικότητα των λόγων του, δεν τίθεται εναντίον τους, άλλωστε δεν ήταν ιστορικοί.

Γενικά στο κεφ. 41 τονίζεται η αξία του μέτρου, μια αξία θεμελιώδης για τον ελληνικό πολιτισμό. πόλη και πολίτες έχουν αρμονική σχέση. Στο τέλος του κεφ. η αναφορά στους νεκρούς και στους επιζώντες, καθώς και στην αλληλεξάρτησή τους, οδηγεί αβίαστα στον έπαινο των νεκρών.

Ερωτήσεις

1.       Ποια είναι τα βασικά θέματα του κεφ. 41;

2.      Να επισημάνετε τον παιδευτικό ρόλο της Αθήνας.

3.      Για ποιους λόγους πρέπει να θαυμάζει κανείς την Αθήνα;

4.      Να σχολιάσετε την άποψη του ρήτορα σχετικά με την αντίδραση των υπηκόων και των εχθρών απέναντι στην Αθήνα.

5.      Να σχολιάσετε το απόσπασμα : «περὶ τοιαύτης οὖν πόλεως7 οἵδε τε γενναίως δικαιοῦντες μὴ ἀφαιρεθῆναι αὐτὴν μαχόμενοι ἐτελεύτησαν, καὶ τῶν λειπομένων πάντα τινὰ εἰκὸς ἐθέλειν ὑπὲρ αὐτῆς κάμνειν».