Ιστορία β΄ γυμνασίου

Η ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ

ΚΑΙ Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΤΗΣ ΜΕ ΤΟΥΣ «ΔΥΝΑΤΟΥΣ»

Ερωτήσεις

·                     Γιατί η δυναστεία των Μακεδόνων θέσπισε νέους νόμους και αναθεώρησε την νομοθεσία των Ισαύρων;

·                     Ποιοι νόμοι εκδόθηκαν από τους Μακεδόνες Αυτοκράτορες;

·                     Ποιοι ονομάζονταν «δυνατοί»;

·                     Ποια σημασία είχαν οι ελεύθεροι γεωργοί για το βυζαντινό κράτος;

·                     Τι πέτυχε η μακεδονική δυναστεία με τους νόμους κατά των «δυνατών»;

ΠΗΓΕΣ

Οι μικροκαλλιεργητές έρμαια των δυνατών

«Η πίεση που ασκούσαν οι φοροεισπράκτορες στους στρατιώτες έκανε αυτούς καθώς και τους μικρούς και μεσαίους ελεύθερους ιδιοκτήτες έρμαια των αδηφάγων δυνατών, δηλαδή των οικονομικά και γενικότερα κοινωνικά ισχυρών, οι οποίοι εκμεταλλευόμενοι την ισχύ τους επεδίωκαν να απορροφήσουν την περιουσία των αδυνάτων, που συχνά γειτόνευαν μαζί τους. Μετά από μια κακή σοδειά ή μια επιδημία στα ζώα, η οποία οδηγούσε ορισμένους αγρότες στην πτώχευση και την απελπισία, καιροφυλακτούσαν οι ισχυροί γείτονές τους για να αγοράσουν σε εξευτελιστική τιμή τη γη τους. Ο κίνδυνος να εκλείψει η κατηγορία των μικρών και μεσαίων ιδιοκτητών γης από τον πληθυσμό της υπαίθρου, η κατηγορία που εξασφάλιζε μια κοινωνική και δημογραφική ισορροπία, κυρίως όμως εξασφάλιζε στο στρατό δωρεάν έμψυχο υλικό, οδήγησε τη βυζαντινή κυβέρνηση να λάβει μέτρα προστασίας των μικρών κλήρων και των στρατιωτικών κτημάτων ειδικότερα».

Ταξιάρχης Κόλλιας, Η θέση του στρατιωτικού στη Βυζαντινή κοινωνία, εκδ. Ιδρύματος Γουλανδρή-Χορν, Αθήνα 1994, σελ. 24-25,27.

Πηγή: Αζέλης Α. και Λαμπάτος Γ., Ιστορία της Β΄ και Γ΄ Λυκείου Γενικής Παιδείας, Οι Ιστορικές πηγές, Μεταίχμιο, Αθήνα 2003, 112.

Δυνατοί και πένητες

Όσους η φορά των καιρών βοήθησε να γίνουν μεγαλογαιοκτήμονες, δεν ικανοποιούνταν από την εύνοια αυτή της τύχης, μα επεδίωκαν να αυξήσουν ακόμη περισσότερο τις γαίες τους χωρίς να κάνουν διάκριση σε τρόπους και μέσα. Το κακό τούτο εκδηλωνόταν στην τότε κοινωνική ζωή σαν προσπάθεια των μεγαλογεούχων να αυξήσουν τις γαίες τους σε βάρος των μικροκαλλιεργητών είτε πιέζοντάς τους ωμά και απροκάλυπτα είτε εκμεταλλευόμενοι οποιαδήποτε οικονομική τους δυσπραγία. Κάτω από τις συνθήκες αυτές η μικρή ιδιοκτησία κινδύνευε να απορροφηθεί τελείως από τη μεγάλη και το μέγιστο μέρος των ελεύθερων μικρογεούχων να μεταβληθεί σε ακτήμονες και εξαρτημένους εργάτες.

Μερικές φορές στην κακή αυτή εξέλιξη συνέβαλαν και διεφθαρμένοι υπάλληλοι είτε επιδιώκοντας δικά τους προσωπικά ωφελήματα είτε συντείνοντας με τη σκληρή συμπεριφορά τους στην εξαθλίωση των μικροκαλλιεργητών. Πραγματικά, πολλές φορές, ελεύθεροι μικροκαλλιεργητές προσπαθώντας να αποφύγουν τη σκληρή κρατική ταμιευτική πολιτική και τις πιέσεις και την ωμότητα των υπαλλήλων προσέφευγαν για να προστατευθούν σε ισχυρούς μεγαλογαιοκτήμονες που δείχνονταν πρόθυμοι να τους προστατέψουν. Έτσι αναπτύχθηκε ο θεσμός της προστασίας (patrocinium). Εννοείται ότι οι μεγαλογαιοκτήμονες σ’  αντάλλαγμα της προστασίας έπαιρναν τις γαίες των αδυνάτων που κατέφευγαν σ’ αυτούς, και που στο εξής εργάζονταν σαν μισθωτοί στα κτήματα που άλλοτε ήταν δικά τους.

Είναι αλήθεια πως στις επεκτατικές προσπάθειες της μεγάλης ιδιοκτησίας επανειλημμένα αντιτάχθηκαν οι αυτοκράτορες, που αντιλήφθηκαν γρήγορα τι σοβαρό κίνδυνο για την όλη πολιτική, κοινωνική και οικονομική υπόσταση του κράτους εγκυμονούσε η επιτυχία της επεκτατικής διαθέσεως των γαιοκτημόνων. Σωστά, μάλιστα, τόνισαν πως η κοινωνική ιστορία του Βυζαντίου δεν ήταν παρά μια αδιάκοπη πάλη ανάμεσα στην κεντρική εξουσία και τη μεγάλη ιδιοκτησία.

Πηγή: Καραγιαννόπουλος Ι., Το Βυζαντινό Κράτος, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1996, 447-448.

Οι κρατικοί λειτουργοί και η προστασία των μικρών αγροτών

Ο χωρικός δεν μπορούσε στην πραγματικότητα να ανακτήσει πάντοτε, την περιουσία του, γιατί στις περισσότερες περιπτώσεις οι άδικοι αγοραστές, από τους οποίους έπρεπε να τη διεκδικήσει, δεν φαίνεται να ήταν άλλοι από τους κατά τόπους ισχυρούς εκπροσώπους του κράτους, τους συγγενείς ή και τους φίλους τους. Οι μεγαλογαιοκτήμονες και οι κρατικοί λειτουργοί αποτελούσαν μια ενιαία τάξη… Αυτοί που ήταν υπεύθυνοι για την εφαρμογή των αυτοκρατορικών διαταγών είχαν κάθε συμφέρον να επιδιώκουν την ματαίωση της εφαρμογής τους.

G. Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τόμ. Β’, 152-153

Πηγή: Δημητρούκας Ι., Ιωάννου Θ., Μπαρούτας Κ., Ιστορία του Μεσαιωνικού και Νεότερου Κόσμου, 565-1815, Βιβλίο καθηγητή, ΟΕΔΒ, Αθήνα 2003, 37.

Το αλληλέγγυον του Βασιλείου Β΄

[…] έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών (μικροκαλλιεργητών) που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς. Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη «αλληλέγγυον». Όταν δε ο πατριάρχης Σέργιος και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει αυτό το παράλογο (!) βάρος, ο βασιλιάς δεν υπάκουσε […]

Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις ιστοριών, Bas2+Const8.32, Εκδόσεις Μίλητος, Αθήνα 2000.

Πηγή: Λ. Τσάκτσιρα – Ζ. Ορφανουδάκη – Μ. Θεοχάρη, Ιστορία Ρωμαϊκή και Βυζαντινή, Β΄ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ, Αθήνα 2002, σελ. 248.

Νόμοι υπέρ των αδυνάτων

α. «Όλες οι αγοραπωλησίες που έγιναν ανάμεσα σε πένητες και δυνατούς δεν ισχύουν και είναι παράνομες. Γι’ αυτό αποφασίζουμε την επιστροφή των κτημάτων στους πένητες, χωρίς την απόδοση των χρημάτων της αγοράς, ούτε των φόρων και των δαπανών καλλιέργειάς τους. Είναι αυτονόητο ότι η διάταξη αυτή ισχύει και για το μέλλον».

β. «Οι δυνατοί επιθυμούμε να αγοράζουν ακίνητα από τους δυνατούς, οι δε στρατιώτες και οι πένητες γεωργοί επιτρέπουμε να συναλλάσσονται με τους όμοιους της δικής τους τάξης»

                                                                                                       Βασίλειος Β΄, Νεαραί

Πηγή: Γλεντής Σ., Μαραγκουδάκης Ελ., Νικολόπουλος Ν. και Νικολοπούλου Μ., Ιστορία Ε΄ Δημοτικού, Στα Βυζαντινά χρόνια, ΟΕΔΒ, Αθήνα 2006, 76.