γλώσσα β΄ γυμνασίου

Επανάληψη ενότητες 1 - 5 : Θεωρία

ΕΝΟΤΗΤΑ 1

ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ

α. Μορφές υποκειμένου

1.                  Ουσιαστικό : Ο μάγειρας απολύθηκε.

2.                  Επίθετο ουσιαστικοποιημένο : Ο καλός καλό δε βλέπει.

3.                  Αντωνυμία (κυρίως προσωπική ή δεικτική) : Εσύ δεν έγραψες διαγώνισμα;

4.                  Έναρθρη μετοχή : Οι απολυμένοι του εργοστασίου επισκέφτηκαν τον Υπουργό Απασχόλησης.

5.                  Άκλιτη λέξη με άρθρο : Το τώρα τον ενδιαφέρει και όχι το αύριο.

6.                  Αριθμητικό : Ένας εθελοντής ας έρθει να βοηθήσει.

7.                  Ολόκληρη πρόταση ή φράση με άρθρο : Το ότι έκλεψε τα χρήματα είναι σίγουρο.

8.                  Αναφορική πρόταση : Όσοι ενδιαφέρονται για την εργασία, ας έρθουν εδώ.

9.                  Δευτερεύουσα ονοματική πρόταση χωρίς άρθρο σε απρόσωπα ρήματα και εκφράσεις : Πρέπει να προσπαθήσω περισσότερο. Είναι ολοφάνερο ότι φταίει.

Σημειώσεις : το υποκείμενο των ρημάτων το βρίσκουμε ρωτώντας με την αντωνυμία ποιος, ποια, ποιο, ποιοι, ποιες, ποιες, ποια. Βρίσκεται σε ονομαστική το υποκείμενο των προσωπικών ρημάτων.

β. Παράλειψη του υποκειμένου

1.                  όταν το ρήμα είναι πρώτου ή δευτέρου προσώπου, εννοείται : Φεύγω (εγώ)

2.                  όταν εννοείται από τα προηγούμενα : Ο Θάνος έφυγε και πήγε (ο Θάνος) στην Αθήνα.

3.                  όταν εννοείται από την έννοια του ρήματος : Πήγε στο νοσοκομείο να τον εξετάσουν (οι γιατροί).

4.                  όταν το ρήμα φανερώνει φυσικό φαινόμενο : Βρέχει (η βροχή).

γ. Συμφωνία υποκειμένου – ρήματος

1.                  όταν το ρήμα έχει ένα υποκείμενο, το ρήμα συμφωνεί με το υποκείμενο στο πρόσωπο και στον αριθμό : Η Μαίρη γράφει εργασία.

2.                  όταν το υποκείμενο είναι όνομα περιληπτικό (δηλώνει σύνολο από πρόσωπα ή πράγματα), το ρήμα μπορεί να εκφέρεται στον πληθυντικό αριθμό : Κόσμος πολύς τον επευφημούσαν.

3.                  σε μια πρόταση με περισσότερα από ένα υποκείμενα, το ρήμα μπαίνει στον πληθυντικό αριθμό και στο επικρατέστερο πρόσωπο (επικρατέστερο είναι το α΄ σε σύγκριση με το β΄ και το γ΄ , και το β΄ σε σύγκριση με το γ΄ : Εγώ και συ κλαίγαμε. Εσύ και η Μαίρη πήγατε διακοπές μαζί. Αν όμως προηγείται το ρήμα και τα υποκείμενα ακολουθούν, τότε το ρήμα μπορεί να εκφέρεται σε ενικό αριθμό και συμφωνεί με το πλησιέστερο του υποκείμενο : Τραυματίστηκε ο οδηγός του φορτηγού και ένας επιβάτης.

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

1.                  με παραδείγματα από την καθημερινή ζωή ή την ιστορία

2.                  με σύγκριση και αντίθεση : όταν συγκρίνουμε δύο πρόσωπα, πράγματα ή ιδέες, παραθέτουμε τις ομοιότητες και τις διαφορές τους και με την αντίθεση τονίζουμε τις διαφορές τους.

3.                  με αιτιολόγηση : στη θεματική πρόταση εκφράζουμε μια κρίση που πρέπει να αποδειχθεί με αιτιολόγηση

4.                  με ορισμό που διατυπώνουμε στη θεματική πρόταση και στη συνέχεια μπορούμε να εξηγήσουμε τον ορισμό, χρησιμοποιώντας παραδείγματα, διαίρεση, σύγκριση και αντίθεση κλπ.

5.                  με διαίρεση : στη θεματική πρόταση διαιρούμε μια περιληπτική έννοια στα μέρη της, αναπτύσσοντας την παράγραφο εξετάζουμε τα κύρια χαρακτηριστικά του κάθε μέρους.

6.                  με αίτια και αποτελέσματα : στη θεματική πρόταση διατυπώνουμε μια αιτία και παραθέτουμε στη συνέχεια τα αποτέλεσματά της (μπορούμε να αναπτύξουμε την παράγραφο με την αντίστροφη πορεία, δηλ. δίνουμε πρώτα τα αίτια και κατόπιν παραθέτουμε τις αιτίες.

7.                  με αναλογία : αν διαπιστώσουμε μια ομοιότητα σε δύο εντελώς ανόμοια πράγματα ή ιδέες, στη συνέχεια εξηγούμε αυτή την ομοιότητα.

8.                  με συνδυασμό των  παραπάνω μεθόδων

ΕΝΟΤΗΤΑ 2

ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

τι δηλώνουν στις ανεξάρτητες προτάσεις

η οριστική δηλώνει	πραγματικό	Ο Τάκης έφυγε.
	δυνατό	Αν είχα χρήματα, θα αγόραζα αυτοκίνητο.
	πιθανό	Θα έφυγε, μην του τηλεφωνείς στο σταθερό.
	ευχή	Να σε είχα (μακάρι) μαζί μου τότε, θα περνάγαμε καλύτερα .
	παράκληση	Δεν πηγαίνεις μαζί τους; (πήγαινε)
η υποτακτική δηλώνει	ενδεχόμενο	Ίσως να έρθει.
	επιθυμητό	Ας γίνω καλά και θα δεις.
	προτροπή	Ας περιμένουμε λίγο ακόμη.
	παραχώρηση	Ας πάει όπου  θέλει.
	ευχή	Ο Θεός ας τον συγχωρήσει.
	δυνατό	Εκεί να ακούσεις φωνές και φασαρία!
	απορία	Τι να κάνω;
	πιθανό	(είτε) Βρέξει χιονίσει, εγώ θα πάω.
	προσταγή	Να μην με ξαναενοχλήσεις.
η προστακτική δηλώνει	προσταγή	Κοίταξε τη δουλειά σου.
	απαγόρευση	Μη γράφετε στα θρανία.
	προτροπή	Πάρε τηλέφωνο, μόλις φτάσεις.
	παράκληση	Μη με αφήνεις μόνη μου.
	ευχή	Πρόσεχε με το αυτοκίνητο.
	έντονη ενέργεια	Άνοιξε κλείσε, θα το διαλύσεις το συρτάρι.

ΧΡΟΝΟΙ ΡΗΜΑΤΟΣ – ΧΡΟΝΙΚΗ ΒΑΘΜΙΔΑ – ΠΟΙΟΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

ποιόν ενέργειας	χρονική βαθμίδα
	παρόν	παρελθόν	μέλλον
μη συνοπτικό	ενεστώτας παίζω	παρατατικός έπαιζα	εξακολουθητικός μέλλοντας θα παίζω
συνοπτικό		αόριστος έπαιξα	συνοπτικός μέλλοντας θα παίξω
συντελεσμένο	παρακείμενος έχω παίξει	υπερσυντέλικος είχα παίξει	συντελεσμένος μέλλοντας θα έχω παίξει

Σημείωση : α) Η χρονική βαθμίδα ισχύει μόνο για την οριστική στις κύριες προτάσεις. Η υποτακτική και η προστακτική δηλώνουν μέλλον.

β) Στις δευτερεύουσες προτάσεις η χρονική βαθμίδα εξαρτάται από το ρήμα της κύριας πρότασης, δηλ. η χρονική βαθμίδα είναι ίδια με αυτή του ρήματος της κύριας πρότασης.

π.χ. Διαβάζω δυνατά, για να με ακούν όλοι. (παρόν)

Διάβασα δυνατά, για να με ακούν όλοι. (παρελθόν)

Θα διαβάζω δυνατά, για να με ακούν όλοι. (μέλλον)

ΘΕΜΑ ΡΗΜΑΤΟΣ – ΑΥΞΗΣΗ

¶    θέμα : το τμήμα κάθε κλιτής λέξης που βρίσκεται στην αρχή της και δεν αλλάζει.

¶    τα ρήματα έχουν το ενεστωτικό και το αοριστικό θέμα, με αυτά σχηματίζονται όλοι οι χρόνοι.

π.χ. δένω, θέμα ενεστώτα δεν-, θέμα αορίστου δέθ-

¶    στα απλά ρήματα η αύξηση μπαίνει στην αρχή του θέματος στον ενεστώτα και στον αόριστο : στα ρήματα που αρχίζουν από σύμφωνο η αύξηση είναι ένα ε- π.χ. δένω – έδενα (μερικά ρήματα αντί για ε- παίρνουν η- π.χ. θέλω - ήθελα, στα ρήματα που αρχίζουν από φωνήεν ή δίψηφο διατηρείται το φωνήεν ή το δίψηφο σε όλους τους χρόνους, π.χ. αισθάνομαι – αισθανόμουν.

¶    στα σύνθετα ρήματα η αύξηση τίθεται μεταξύ της πρόθεσης και του ρήματος πολυβλέπω – πολυέβλεπα

¶    η αύξηση στην προστακτική χάνεται, π.χ. αντίγραψε, επανάλαβε, μετάφρασε κλπ.

ΕΝΟΤΗΤΑ 3

ΦΩΝΕΣ ΡΗΜΑΤΟΣ – ΣΥΖΥΓΙΕΣ

¶    ενεργητική φωνή, κατάληξη –ω, π.χ. γράφ-ω // παθητική φωνή, κατάληξη –μια, π.χ. γράφο-μαι

¶    τα ρήματα που έχουν μόνο παθητική φωνή λέγονται αποθετικά, π.χ. εργάζομαι, εκμεταλλεύομαι

¶    ανάλογα με τον τρόπο κλίσης τα ρήματα διακρίνονται σε δύο συζυγίες

Α΄συζυγία	ενεργητική φωνή	-ω	δεν-ω
	παθητική φωνή	-ομαι	δεν-ομαι
Β΄συζυγία	ενεργητική φωνή	-ώ	περνώ
	παθητική φωνή	-ιέμαι -ούμαι -άμαι	περνιέμαι θυμούμαι θυμάμαι

¶    η β΄ συζυγία χωρίζεται σε δύο τάξεις : α΄  τάξη, πχ. αγαπώ ,–άς, -ά // αγαπ-ιέμαι, -ιέσαι,-ιέται

β΄τάξη, π.χ. καλ-ώ, -είς, -εί // θυμ-ούμαι (-άμαι), -άσαι, -  -άται

ΕΝΟΤΗΤΑ 4

ΔΙΑΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ

ρήματα	φανερώνουν ότι	παραδείγματα
ενεργητικά	το υποκείμενο της πρότασης ενεργεί	Ο υπάλληλος έφερε την αλληλογραφία
μέσα	το υποκείμενο ενεργεί και η ενέργειά του επιστρέφει στο ίδιο	Η Άννα γυμνάζεται στο γυμναστήριο (γυμνάζει τον εαυτό της)
παθητικά	το υποκείμενο δέχεται μια ενέργεια, δηλ. παθαίνει κάτι από ένα άλλο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα	Προδόθηκε από τους συντρόφους του. Κάηκε από τον ήλιο.
ουδέτερα	το υποκείμενο ούτε ενεργεί ούτε δέχεται κάποια ενέργεια, αλλά βρίσκεται σε μια κατάσταση	Διψούσα πολύ. Κοιμόμουν όλη μέρα.

Ποιητικό αίτιο

¶    Ποιητικό αίτιο είναι το προθετικό σύνολο που φανερώνει το πρόσωπο ή το πράγμα  από το οποίο προέρχεται αυτό που συμβαίνει στο υποκείμενο ενός παθητικού ρήματος.

π.χ. Χτυπήθηκε από τη μοίρα.

¶    το ποιητικό αίτιο εκφέρεται με :

1.                                          από + αιτιατική : Τιμωρήθηκε από τον καθηγητή του.

2.                                          σε + αιτιατική (με ρηματικά επίθετα σε –τος) : Είναι σεβαστός σε όλους.

3.                                          με + αιτιατική (με παθητικές μετοχές σε –μένος : Γη ποτισμένη με αίμα.

4.                                          ενωμένο ως πρώτο συνθετικό με μετοχή παθητικού παρακειμένου : τουρκοπατημένος (πατημένος από τους Τούρκους), ηλιοκαμένος (καμένος από τον ήλιο)

¶    μετατροπή ενεργητικής σύνταξης σε παθητική

Ενεργητική σύνταξη : Ο σεισμός κατέστρεψε την πόλη.

Παθητική σύνταξη : Η πόλη καταστράφηκε από το σεισμό.

¶    κατά τη μετατροπή το ενεργητικό ρήμα γίνεται παθητικό, το υποκείμενο του ενεργητικού ρήματος γίνεται ποιητικό αίτιο, το αντικείμενο του ενεργητικού ρήματος γίνεται υποκείμενο του παθητικού ρήματος // αν το ρήμα είναι δίπτωτο το έμμεσο αντικείμενο διατηρείται ή γίνεται εμπρόθετο

¶    τα αποθετικά ρήματα δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν και με παθητική διάθεση και στην παθητική σύνταξη χρησιμοποιούμαι μια περίφραση, π.χ. εκμεταλλεύομαι – γίνομαι αντικείμενο εκμετάλλευσης, δέχομαι – γίνομαι δεκτός, ανέχομαι – γίνομαι ανεκτός κλπ.

ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΜΕΤΑΒΑΤΑ ΡΗΜΑΤΑ

¶    Τα ενεργητικά ρήματα που η ενέργειά τους μεταβαίνει σε κάποιο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα λέγονται μεταβατικά ενώ αυτά που η ενεργειά τους δεν μεταβαίνει σε κάτι άλλο λέγονται αμετάβατα.

¶    Τα μεταβατικά ρήματα που έχουν ως απαραίτητο  συμπλήρωμα ένα αντικείμενο (μία πτώση) λέγεται μονόπτωτο (όταν τα αντικείμενα είναι παραπάνω από ένα και συνδέονται με το και ή είναι ασύνδετα, το ρήμα είναι μονόπτωτο).  Αυτά που έχουν ως συμπλήρωμα δύο αντικείμενα (σε διαφορετική πτώση) λέγεται δίπτωτο.

¶    το αντικείμενο τίθεται σε πτώση αιτιατική ή γενική

¶    το αντικείμενο σε αιτιατική : α) εξωτερικό (υπάρχει πριν την ενέργεια του ρήματος), π.χ. Έσκαψε το χωράφι. β) σύστοιχο λέγεται τα αντικείμενο που είναι από την ίδια ρίζα ή έχει συγγενικό σημασία με αυτό. π.χ. Τραγουδούσε ωραία τα νησιώτικα τραγούδια. Μερικές φορές το σύστοιχο αντικείμενο έχει έναν επιθετικό προσδιορισμό που μπαίνει στη θέση του αντικειμένου και αυτό παραλείπεται. π.χ Τραγουδούσε ωραία (ενν. τραγούδια).

¶    το αντικείμενο σε γενική μπορεί να αντικατασταθεί από εμπρόθετο αντικείμενο. π.χ. Ο Γιώργος μοιάζει του πατέρα του. Ο Γιώργος μοιάζει στον πατέρα του.

¶    το αντικείμενο των δίπτωτων ρημάτων : α) τίθεται σε αιτιατική και γενική (η γενική μπορεί να αντικατασταθεί από εμπρόθετο αντικείμενο), η αιτιατική είναι το άμεσο αντικείμενο και η αιτιατική το έμμεσο. π.χ. Μου γνώρισε το φίλο του. Γνώρισε σ’ εμένα το φίλο του. β) και τα δύο αντικείμενα σε αιτιατική που δε συνδέονται μεταξύ τους. π.χ. Με ρώτησε κάτι. Ο Γιώργος διδάσκει το Θάνο φυσική. Άμεσο είναι αυτό που φανερώνει πρόσωπο και έμμεσο αυτό που φανερώνει πράγμα (άμεσο = με, έμμεσο = κάτι). Αν μπορούμε να το αντικαταστήσουμε από εμπρόθετο τότε είναι έμμεσο (άμεσο = φυσική, έμμεσο = το Θάνο, αντικαθίσταται με τον εμπρόθετο στο Θάνο).

¶    Πολλά είναι τα ρήματα (αποκαλώ, διορίζω, έχω, θεωρώ κλπ) συντάσσονται με δύο αιτιατικές που η μία τίθεται κατηγορούμενο στην άλλη. π.χ. Έχουν εκλέξει τον Κωνσταντίνο (αντικείμενο) πρόεδρο (κατηγορούμενο του αντικειμένου).

¶    Το εμπρόθετο αντικείμενο σχηματίζεται με τις προθέσεις από, με, σε + αιτιατική. π.χ. Ζήτησα από αυτόν βιβλία. Δείξε στη Μαρία το φόρεμα. Γέμισε τη σακούλα με σκουπίδια.

ΕΝΟΤΗΤΑ 5

ΒΑΘΜΟΙ ΕΠΙΘΕΤΩΝ

θετικός -ος, -ύς,-ής	συγκριτικός α) - ότερος / -ύτερος / έστερος β) πιο + θετικός	υπερθετικός σχετικός άρθρο + συγκρτιτικός	υπερθετικός απόλυτος α) -(ό)τατος, -ύτατος, -έστατος β) πολύ, πάρα πολύ, πολύ πολύ + θετικός
ωραί-ος	ωραι-ότερος πιο ωραί-ος	ο ωραι-ότερος ο πιο ωραί-ος	ωραι-ότατος πολύ ωραί-ος
βαθ-ύς	βαθύτερος πιο βαθ-ύς	ο βαθύτερος ο πιο βαθ-ύς	βαθ-ύτατος πολύ βαθ-ύς
σαφ-ής	σαφ-έστερος πιο σαφ-ής	ο σαφ-έστερος ο πιο σαφ-ής	σαφ-έστατος πολύ σαφ-ής

¶       ο απόλυτος υπερθετικός σχηματίζεται και με επανάληψη του θετικού (μικρό μικρό κομμάτι)  και με σύνθετα παν-, όλος, κατά, θεός, υπέρ, πέντε, τέσσερα (τετρα-), τρις (πανάκριβος, ολοφάνερο, κατάμαυρος, θεονήστικος, υπέρλαμπρος, πεντάρφανος, τετράπαχος, τρισκατάρατος)

¶       οι μετοχές σχηματίζουν παραθετικά μόνο περιφραστικά : π.χ. ευτυχισμένος, πιο ευτυχισμένος, πολύ ευτυχισμένος

¶       ανώμαλα παραθετικά

θετικός	συγκριτικός	υπερθετικός
απλός	απλούστερος	απλούστατος
γέρος	γεροντότερος
πολύς	περισσότερος	(πλείστος)
κακός	χειρότερος	(χείριστος, κάκιστος)
μεγάλος	μεγαλύτερος	μέγιστος
λίγος	λιγότερος	ελάχιστος
μικρός	μικρότερος	ελάχιστος
καλός	καλύτερος	άριστος (κάλλιστος)
(άνω)	ανώτερος	ανώτατος
(κάτω)	κατώτερος	κατώτατος
(άπω)	απώτερος	απώτατος
(υπέρ)	υπέρτερος	υπέρτατος
	προτιμότερος
	προγενέστερος
	μεταγενέστερος

¶    δεν έχουν παραθετικά τα επίθετα που φανερώνουν : ύλη (ασημένιος), καταγωγή ή συγγένεια (πατρικός), τόπο ή χρόνο (γήινος, θαλάσσιος), κατάσταση που δεν αλλάζει (θνητός), κάποια σύνθετα με πρώτο συνθετικό το στερητικό α- (άτυχος)

ΒΑΘΜΟΙ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΩΝ

¶    από τον πληθυντικό του ουδετέρου των επιθέτων σε –ος και –ύς σχηματίζονται αντίστοιχα επιρρήματα σε –α και –ιά. Από τα επίθετα σε –ης σχηματίζονται επιρρήματα σε –ως.

θετικός –α ,–ιά, -ως	συγκριτικός -τερα, -ύτερα,-έστερα	υπερθετικός -τατα, -ύτατα, -έστατα
ωραία	ωραιότερα	ωραιότατα
βαθιά	βαθύτερα	βαθύτατα
σαφώς	σαφέστερα	σαφάστατα

¶    ανώμαλα παραθετικά επιρρημάτων

θετικός	συγκριτικός	υπερθετικός
πολύ	περισσότερο (πιότερο)	πάρα πολύ
λίγο	λιγότερο	πολύ ίγο, ελάχιστα
νωρίς	νωρίτερα
εμπρός	μπροστύτερα
ύστερα	υστερότερα
	αρχύτερα
πρώτα	πρωτύτερα
γρήγορα	γρηγορότερα	το γρηγορότερο
κάτω	πιο κάτω	πολύ κάτω

¶    όταν σε μια πρόταση υπάρχει συγκριτικός βαθμός επιθέτου ή επιρρήματος, ταυτόχρονα υπάρχουν και δύο όροι σύγκρισης. Αυτός από τον οποίο ξεκινάει η σύγκριση είναι ο α΄ όρος και εκείνος με τον οποίο γίνεται η σύγκριση είναι ο β΄ όρος.

¶    ο β΄ όρος σύγκρισης εκφέρεται :

1.                                          με την πρόθεση από + αιτιατική : Το σπίτι του είναι ωραιότερο από το δικό μας.

2.                                          παρά + ομοιότροπα με τον α΄όρο :Καλύτερα να ζεις έντιμα παρά άτιμα.

3.                                          με γενική της προσωπικής αντωνυμίας : Ο Βασίλης είναι κατώτερός της.

4.                                          βραχυλογικά ,όταν εννοείται : Οι συνθήκες ζωής στη χώρα μας είναι καλύτερες από τα υπόλοιπα Βαλκάνια (εννοείται : από τις συνθήκες ζωής των υπόλοιπων Βαλκανίων)

¶    ο β΄ όρος σύγκρισης παραλείπεται όταν εννοείται εύκολα : Οι έφηβοι είναι περισσότεροι ευαίσθητοι. (εννοείται : από τους ανθρώπους των άλλων ηλικιών)