Η ποίηση στη ζωή μας

Ο ΣΟΛΩΜΟΣ

Ανοιχτά πάντα κι’ άγρυπνα τα μάτια της ψυχής μου.
(Ο Πόρφυρας)

Τους λέει μεγάλα και πολλά η τρίσβαθη ψυχή τους.
Αγάπη και έρωτας καλού τα σπλάχνα τους τινάζουν
τα σπλάχνα τους κ’ η θάλασσα ποτέ δεν ησυχάζουν.
(Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, Σχεδίασμα Β’)

Η ζωή του ποιητή είναι αλάκαιρη μια ιστορία ψυχής. Αυτό ήταν το νόημα του δεύτερου κεφαλαίου και τώρα όπου πρόκειται να μιλήσουμε για έναν αληθινό ποιητή, όπως ο Σολωμός, αυτό πάλι θα γίνη ο οδηγός μας και αυτό θα μας χρησιμέψη για το ανώτερο κριτήριό μας. Τόσο ψηλά ή τόσο βαθιά πρέπει να σταθούμε, αν θέλουμε αληθινά να χαρούμε έναν ποιητή, λίγο χαμηλότερα ή λίγο παρά έξω αν σταθούμε, στη στιγμή χάνεται η αξία ενός Σολωμού και ξεπροβάλλει τότε στα ξιππασμένα μάτια κι αυτιά μας ο Παλαμάς με το πολύτομο έργο του και με τις φωνές του. Ωστόσο για ν’ αποφύγω κάθε παρεξήγηση, που μπορεί να γεννήση η λέξη ψυχή, λέω, πως πίσω της δεν κρύβεται καμιά μυστική και υπερφυσική ουσία, παρά δω στη μελέτη μου χρησιμεύει για μια βραχυλογία, όσες φορές θέλω να μιλήσω για τον άνθρωπο, που τον κεντρίζει αδιάκοπα ο πόθος της αλήθειας. 

Πάντα βέβαια ήταν δύσκολο πράμα στον άνθρωπο να έχη ιστορία ψυχής, επειδή η ακοίμητη λαχτάρα για την αλήθεια, που τη θεμελιώνει, είναι μεγάλο βάρος για τους ώμους του καθενός και όμως μπορούσες να ξεχωρίσης στη ζωή λίγων εκλεχτών ανθρώπων μια κάποια προσπάθεια για έναν τέτοιο σκοπό, αλλά στην εποχή μας και στον τόπο μας έχει νεκρωθή κάθε ψυχικό ανάδεμα. Γι’ αυτό κ’ η μεγάλη αποσύνθεση της ζωής μας. Ούτε την κατάντια μας είμαστε σε θέση να νιώσουμε. Πώς θα έπαιρνε τότε η ζωή μας κάποια ουσία! Θα γινότανε κάπως στερεότερη και δε θα κύλαγε από πάνω μας σα νερό τρεχούμενο μέσα από τα δάκτυλά μας και δε θα περπατούσαμε όλοι μας απάνω-κάτω σα χαμένοι άνθρωποι. Όλες τις άλλες ιστορίες τις συναντάς στον τόπο μας και στην εποχή μας. Ιστορία ενός τίτλου, μιας θέσης, μιας περιουσίας, μιας προίκας και μιας νύφης είναι τα συνηθισμένα περιστατικά, που πιάνουν αλάκαιρη τη ζωή. Όπου κι’ αν στρίψης, θα συναντήσης κάποιον να σου διηγηθή ένα τέτοιο περιστατικό, ή για τον εαυτό του ή για το διπλανό του? κ’ είσαι αναγκασμένος να τον ακούς με προσοχή, αν δεν πρόκειται να ξεχάσης τέλεια τη φωνή σου? ψάξε όμως όσο θέλεις στα πρόσωπα τριγύρω, σε κανενός δε θα τη βρης γραμμένη και πολύ λιγώτερο δε θ’ ακούσης κανέναν άνθρωπο να σου την αφηγιέται. Κοίταξε όσους θέλουν να περνούν για ποιητές και για λόγιοι. Αντίς για ιστορία ψυχής, αλάκαιρη η ζωή τους είναι ένα ακράτητο και συλλόγιστο κατρακύλισμα απάνω σε τραχειές, κρύες κι’ άσπλαχνες ημέρες, ως που κάθε δύναμη ψυχική αδυνατίζει, κάθε αρμός του κορμιού παραλυεί, το στόμα τους εξαρθρωμένο ποτές δεν κλείνει. Αυτό στη γλώσσα τους ονομάζεται εξέλιξη, κι’ αυτοί είναι οι εξελιγμένοι. 

Με ποια χαράν αρπάξανε οι λόγιοί μας αυτή τη λέξη από τις νεώτερες φυσικές επιστήμες και τυλιχτήκανε σ’ αυτήν. Μαγικός μανδύας έγινε: σαν τον ρίξανε απάνω τους, μονομιάς έπαθαν μεταμόρφωση. Όλες οι αδυναμίες κ’ οι ατέλειες με τη βοήθεια της μαγικής λέξης άλλαξαν κ’ έγιναν προτερήματα. Ποια να πω και ποια ν’ αφήσω; Τη σπουδαιότερη μόνο θα αναφέρω. Με τη λέξη «εξέλιξη» σκεπάστηκε το χειρότερο ελάττωμα, που μπορεί να έχη ο άνθρωπος – η αδυναμία της μνήμης. Χωρίς όμως δυνατή μνήμη, πώς μπορεί να υπάρξει ιστορία ψυχής; Αυτή είναι η μεγαλύτερη αφομοιωτική και συνεκτική δύναμη του ανθρώπου. Λόγια, πράξες, κινήματα, νοήματα, το κάθε τι οπού δοκιμάζει ο άνθρωπος στη ζωή, η μνήμη δεν τ’ αφήνει να χαθή. Αυτή απλώνει αόρατος δεσμούς και κάνει και σαλεύει όλο το είναι μας. Στην εμφάνιση του κάθε ανθρώπου ξεχωρίζεις την αχόρταγη και σκληρή αυτή δύναμη να ξεχύνεται καταπάνω σου. Αυτή στερεώνει ό,τι κάθε στιγμή λέμε μορφή: αυτή είναι το θεμέλιο μας, μ’ αυτή ξέρουμε πως είμαστε και μένουμε εμείς οι ίδιοι. Όταν η μνήμη ατονίση, τότε πλεονάζουνε οι θύμησες και ο άνθρωπος ξεπέφτει, με διαβάσματα, με περιστατικά? βάρος καταντούν στο τέλος, αφού δε δουλεύει η δαιμονική εκείνη δύναμη, η μνήμη, που όταν είναι γερή όλα τ’ αφομοιώνει, όλα τα χωνεύει κ’ εξαπλώνει εκείνη την πνευματική ζωηράδα κι’ αλαφράδα, ανάλογη με τη σωματική, που έχει ο γερός άνθρωπος, όταν θρέφεται καλά και η τροφή μεταβάλλεται κανονικά και ταχτικά σε αίμα. 

Ο γερός άνθρωπος, και τέτοιος είναι ο ποιητής, είναι όλος μνήμη και διόλου θύμησες και απομνημόνεψη.

Η ποίηση στη ζωή μας, Εκδόσεις Εστία, Σσ.81-113, 7-21, Πρώτη Έκδοση Έργου : 1923

πηγή : http://www.potheg.gr/ProjectDetails.aspx?lan=1&id=1450