Vygotsky : Θεωρία κοινωνικού εποικοδομισμού

Ζώνη Επικείμενης Ανάπτυξης (ΖΕΑ)

Το έργο του Λευκορώσου ψυχολόγου Lev Vygotsky (1896-1934), παρότι πέθανε σε ηλικία 38 ετών, έχει γίνει το θεμέλιο της μεγάλης έρευνας και της θεωρίας στη γνωστική ανάπτυξη κατά τη διάρκεια των προηγούμενων δεκαετιών, ιδιαίτερα αυτό που έχει γίνει γνωστό ως Θεωρία της Κοινωνικής Ανάπτυξης. Οι Θεωρίες του Vygotsky τονίζουν το θεμελιώδη ρόλο της κοινωνικής αλληλεπίδρασης στη γνωστική ανάπτυξη, καθώς πίστευε ακράδαντα ότι η κοινότητα διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στη διαδικασία, της «δίνει νόημα».

Μια δεύτερη πτυχή της θεωρίας του Vygotsky είναι η ιδέα ότι το δυναμικό για τη γνωστική ανάπτυξη εξαρτάται από τη ζώνη της επικείμενης ανάπτυξης /ZΕΑ ή Zone of Proximal Development /ZPD . Συνοπτικά, ΖΕΑ είναι η δυνατότητα υπέρβασης της γνωστικής ανάπτυξης σε μια καθορισμένη χρονική στιγμή. Eίναι η απόσταση μεταξύ του επίπεδου ανάπτυξης στο οποίο το παιδί βρίσκεται σε μια γνωστική περιοχή - αυτών που το παιδί μπορεί να επιτύχει από μόνο του - και του επιπέδου που το παιδί μπορεί να φτάσει αν βοηθηθεί από κάποιους πιο έμπειρους ενήλικους ή συνομήλικους (peers). (Vygotsky, 1978). Με άλλα λόγια αυτό που το παιδί κάνει σήμερα από κοινού, αύριο θα είναι ικανό να το κάνει μόνο του. Κάθε παιδί, ανάλογα με το επίπεδο στο οποίο βρίσκεται είναι ικανό να επιτύχει κάποια πράγματα, κατά τη διαδικασία της επίλυσης προβλημάτων. Μπορώντας όμως εν δυνάμει να επιτύχει ένα ανώτερο επίπεδο, διαθέτοντας αυτή τη ΖΕΑ, θα προχωρήσει παραπάνω, αν βοηθηθεί γνωστικά από κάποιους, ενήλικες ή συνομήλικούς του και, εσωτερικεύσει τα αντίστοιχα νοήματα.

Η ΖΕΑ έχει γίνει συνώνυμο στη βιβλιογραφία με τον όρο scaffolding ή «πλαίσιο στηρίγματος» ( Ράπτης 2007, Κόμης 2004).Ο όρος αυτός, εισήχθη από τους Wood et al. (1976). Η έννοια αυτή περιέχει όλα αυτά τα οποία ο εκπαιδευτικός προσφέρει στο μαθητή για να το στηρίξει και να τον «οπλίσει» με τρόπο τέτοιο που αυτός να καταστεί ικανός να προχωρήσει με σιγουριά πέρα από το σημείο στο οποίο βρίσκεται. Ο δάσκαλος είναι ενεργός διαμεσολαβητής των κοινωνικών και πολιτισμικών νοημάτων που διαπραγματεύεται με το μαθητή του και τον βοηθά να εσωτερικεύσει όλα αυτά που τον βοηθούν να αναπτυχθεί. Συνδυάζεται με την εσωτερίκευση εκ μέρους του μαθητή μοντέλων εργασίας που του παρέχονται και εργαλείων που επινοεί μέσα από αυθεντικές δραστηριότητες.

Χρησιμοποιώντας την τεχνική της «βήμα προς βήμα στήριξης» ή «σκαλωσιάς» η θεωρία του Vygotsky βρίσκει σπουδαία εφαρμογή σε ένα ευρύ πεδίο της σχολικής πρακτικής κυρίως στα μαθηματικά, στη γραφή, ανάγνωση, ορθογραφία και πρωτίστως στη χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών μέσα στην τάξη με ανοιχτού τύπου συστήματα. Η πλήρης ανάπτυξη της ΖΕΑ εξαρτάται απ’ την κοινωνική αλληλεπίδραση. Η θεωρία του Vygotsky είναι μια προσπάθεια ερμηνείας της συνείδησης ως το τελικό προϊόν κοινωνικοποίησης. Η ΖΕΑ ενός παιδιού ορίζει εκείνες τις διαδικασίες που δεν έχουν ωριμάσει ακόμα, αλλά είναι σε στάδιο ωρίμανσης και εξέλιξης. Υπό αυτή την έννοια μας επιτρέπει να ορίσουμε την εξέλιξή του στο άμεσο μέλλον. Άρα η Ζώνη Επικείμενης Ανάπτυξης καθορίζει την περιοχή των προσιτών για το παιδί μεταβάσεων και αυτό ακριβώς θεωρείται το καθοριστικό στοιχείο που χρειάζεται να λαμβάνει υπόψη του ο εκπαιδευτικός στην οργάνωση της διδασκαλίας.

Η ιδέα της ΖΕΑ έχει επηρεάσει τον σχεδιασμό των περιβαλλόντων μάθησης με εξαιρετικό ενδιαφέρον σήμερα στη συνεργατική μάθηση, προτείνοντας ότι τα μέλη της ομάδας θα πρέπει να έχουν διαφορετικά επίπεδα ικανότητας και έτσι οι προχωρημένοι συμμαθητές να μπορούν να βοηθούν τα λιγότερο ικανά μέλη να λειτουργούν εντός της ζώνης τους εγγύτερης ανάπτυξης. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στη διαδικασία, ως διευκολυντή και εμψυχωτή μειώνεται διαχρονικά.

Για να μεγιστοποιήσουμε την ανάπτυξη και την μάθηση του παιδιού πρέπει το διδακτικό υλικό να μην είναι πολύ δύσκολο που να του προκαλεί ματαίωση ή πολύ εύκολο που να του προκαλεί πλήξη. Εκπαιδευτικοί και μαθητές να εργάζονται μαζί σε διαφορετικές δραστηριότητες οι οποίες αποσκοπούν να βοηθήσουν το παιδί να μάθει σε οποιοδήποτε μάθημα, ευκολότερα και περισσότερα από αυτά που θα μπορούσε να μάθει μόνο του.

πηγή