Jean Jacques Rousseau, Ελβετός φιλόσοφος

Ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ (Jean Jacques Rousseau) ήταν φιλόσοφος, συγγραφέας, παιδαγωγός και θεωρητικός της πολιτικής. Γεννήθηκε στις 28 Ιουνίου του 1712 στη Γενεύη, ο πατέρας του ήταν ωρολογοποιός, η μητέρα του κόρη ιερέα η οποία πέθανε εννιά μέρες μετά τη γέννηση του. Δεν πήγε ποτέ σχολείο, τον έμαθε ωστόσο να γράφει και να διαβάζει ο πατέρας του, χρησιμοποιώντας διάφορα αισθηματικά μυθιστορήματα της εποχής και τους «Παράλληλους βίους» του Πλούταρχου. Σε ηλικία 10 ετών ο πατέρας του συγκρούστηκε με μία ισχυρή οικογένεια της πόλης και αναγκάστηκε να αυτοεξοριστεί αφήνοντας τους 2 γιους του στον θείο τους. Ο θείος τοποθέτησε τον Ζαν Ζακ αρχικά ως γραφέα και αργότερα ως μαθητευόμενο χαράκτη. Εκείνος όταν έγινε 16, το 1728, εγκατέλειψε τη Γενεύη και περιπλανήθηκε σε Ελβετία και Γαλλία κερδίζοντας τα προς το ζην κάνοντας ότι δουλειά του τύχαινε. Σχετίστηκε αυτή την περίοδο με την κυρία ντε Βαρένς η οποία επέδρασε στην πνευματική του διαμόρφωση, το 1740 εργάστηκε για ένα διάστημα και ως παιδαγωγός. Το 1741 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι ενώ την διετία 1743-1744 βρέθηκε να είναι γραμματέας του Γάλλου επιτετραμμένου στη Βενετία. Γύρισε το 1744 στο Παρίσι όπου συνεργάστηκε κατά την συγγραφή της "Εγκυκλοπαίδειας" και για ένα διάστημα συνδέθηκε φιλικά με τον Ντιντερό. Από το 1742 είχε αρχίσει να γράφει δοκίμια περί μουσικής, της οποίας ήταν αυτοδίδακτος. Το 1745 συνδέθηκε με την Τερέζα, μια νεαρή υπηρέτρια πανδοχείου, με την οποία θα συζεί ανά περιόδους και με την οποία θα κάνει 5 παιδιά τα οποία δώσανε σε ιδρύματα για να μεγαλώσουν. Το 1749 έγραψε για την Εγκυκλοπαίδεια όλα τα άρθρα που είχαν να κάνουν με την μουσική ενώ το 1750 κέρδισε το πρώτο βραβείο σε ένα διαγωνισμό της Ακαδημίας της Ντιζόν με το έργο του με τίτλο Διατριβή. Σε αυτό υποστήριζε πως η πρόοδος συνεπαγόταν διαφθορά και εκφυλισμό. Προκάλεσε έντονες συζητήσεις για την επαναστατικότητα του ενώ δύο χρόνια μετά έγραψε μια όπερα που γνώρισε αρκετή επιτυχία.

Το 1756 εγκαταστάθηκε στο Ερμιτάζ, στην αγροικία της κυρίας ντ’ Επιναί, με σκοπό να αφιερωθεί στο γράψιμο. Το 1757 ψυχράνθηκε μαζί της και πήγε να μείνει με ένα φίλο κοντά στο Παρίσι. Η επόμενη πενταετία του ήταν η πιο δημιουργική της ζωής του, με αποκορύφωμα τα δύο πιο γνωστά και σημαντικά του έργα που δημοσιεύτηκαν τον ίδιο χρόνο, το 1762. Πρόκειται για το «Αιμίλιος ή περί εκπαιδεύσεως» και το «Περί του κοινωνικού συμβολαίου». Και τα δύο προκάλεσαν μεγάλες αντιδράσεις. Το πρώτο αφορίστηκε από τον αρχιεπίσκοπο καθώς διατύπωνε την άποψη πως ο άνθρωπος δεν χρειάζεται διαμεσολαβητές στην σχέση του με το Θείο, το δεύτερο ρίχτηκε στην πυρά καθώς έγραψε για ισότητα και ισονομία, και για τα δυο καταδικάστηκε από δικαστήριο του Παρισιού και αναγκάστηκε να περάσει τα επόμενα χρόνια διωκόμενος και κρυμμένος με ψεύτικα ονόματα σε μικρές επαρχιακές πόλεις και σε εξοχικές κατοικίες. Το 1765 πήγε στην Αγγλία προσκαλεσμένος του φιλόσοφου Ντέηβιντ Χιουμ αλλά σύντομα ήρθε σε διένεξη μαζί του και επέστρεψε στην Ελβετία, να ζήσει σαν περιπλανώμενος και κατατρεγμένος. Η μόνη που του εξακολουθούσε να του παραστέκεται ήταν η Τερέζα, με την οποία νομιμοποίησε, ύστερα από τόσα χρόνια την σχέση τους. Ανάμεσα στα άλλα γραπτά αυτής της περιόδου, ξεχωρίσει το «Εξομολογήσεις» μια σειρά από διαλόγους με τον εαυτό του. Το 1778 αποσύρθηκε στο κτήμα ενός θαυμαστή του μαρκήσιου, πέθανε εκεί, αιφνίδια, στις 2 Ιουλίου του 1778. Ο Ρουσσώ έχει αναγνωριστεί ως ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς της γαλλικής γλώσσας, τα έργα του ενέπνευσαν την γαλλική επανάσταση και επηρέασαν, αλλάζοντας τον τρόπο που σκέφτονταν οι άνθρωποι της εποχής του.

Jean-Jacques Rousseau's home, Charmettes, near Chambéry, France

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ «ΑΙΜΙΛΙΟΣ ή ΠΕΡΙ ΑΓΩΓΗΣ»

Αν είναι αλήθεια ότι ο άνθρωπος γεννιέται καλός και γίνεται μοχθηρός μόνο μέσα από την κακή επιρροή της κοινωνίας στην οποία ζει, η μεταρρύθμιση της εκπαίδευσης μπορεί να γίνει το κατάλληλο όργανο για να δημιουργηθεί μια καινούρια και καλύτερη ανθρωπότητα. Ο δάσκαλος, πράγματι, δεν πρέπει να διδάσκει κανέναν με άμεσο τρόπο αλλά να περιορίζεται, να διευκολύνει την άφθονη αυθόρμητη ανάπτυξη του μαθητή. Όλες οι αντιλήψεις γεννιούνται από τη σχέση με το περιβάλλον. Επομένως η εκπαίδευση είναι εκείνη που διαμορφώνει τα μυαλά. Ο μαθητής, στον οποίο αντιπαραθέτονται τα διαφορετικά μαθήματα τους, δεν είναι σωστά εκπαιδευόμενος και δεν πρόκειται ποτέ να έρθει σε αρμονία με τον εαυτό του: εκείνος, αντίθετα, στον οποίο αυτές οι διδασκαλίες συμπίπτουν και έχουν τους ίδιους σκοπούς, είναι ο μόνος που προχωρά προς τον σκοπό του και ζει λογικά με τον εαυτό του. Μόνον αυτός είναι σωστά εκπαιδευόμενος. Γεννιόμαστε αδύναμοι και έχουμε ανάγκη από δυνάμεις, γεννιόμαστε απροετοίμαστοι για τα πάντα και έχουμε ανάγκη από βοήθεια, γεννιόμαστε ανόητοι και έχουμε ανάγκη από κρίσεις. Όλα αυτά που δεν έχουμε από την γέννηση και τα οποία έχουμε ανάγκη όταν μεγαλώνουμε, μας τα παρέχει η εκπαίδευση. Αυτήν την εκπαίδευση την παίρνουμε είτε από την φύση, είτε από τους ανθρώπους, είτε από τα πράγματα. Η εσωτερική ανάπτυξη των ιδιοτήτων μας και των οργάνων μας είναι η εκπαίδευση της φύσης, ο τρόπος που διδασκόμαστε να χρησιμοποιούμε αυτήν την εκπαίδευση των ανθρώπων. Η απόκτηση της εμπειρίας μας στα αντικείμενα που μας συγκινούν είναι η εκπαίδευση των πραγμάτων. Ο καθένας από εμάς, επομένως, εκπαιδεύεται από τριών ειδών δασκάλους. 

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ «ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ»

Ο άνθρωπος γεννήθηκε ελεύθερος, κι ωστόσο παντού βρίσκεται αλυσοδεμένος. Κι όποιος πιστεύει πως είναι κύριος των άλλων, δεν είναι λιγότερο δούλος. Πώς συνέβη αυτή η μεταβολή; Δεν γνωρίζω. Τι είναι αυτό που την καθιστά νόμιμη; Πιστεύω πως μπορώ σε αυτό να απαντήσω. Αν δεν λογάριαζα παρά μόνο την ισχύ και τα αποτελέσματα της, θα έλεγα: όσο ένα λαός υπακούει και δεν αντιδρά, καλώς πράττει. Αλλά μόλις βρει την δύναμη να αποτινάξει το ζυγό και το πραγματοποιεί, τότε ακόμη καλύτερα πράττει. Διότι ανακτώντας την ελευθερία του με τη χρήση του ίδιου δικαιώματος με το οποίο του την αφαίρεσαν, είτε ο λαός είχε το δικαίωμα να την ανακτήσει, είτε όσοι του την αφαίρεσαν, δεν είχαν το δικαίωμα να του την αφαιρέσουν.

Ο σφετεριστής της εξουσίας είναι αφέντης μόνο για όσο διάστημα είναι ισχυρότερος και μόλις γίνει δυνατό να εκδιωχθεί δεν μπορεί να διαμαρτυρηθεί για τη βία. Η εξέγερση είναι το ίδιο νόμιμη. Η βία και μόνο τον στήριζε, η βία και μόνο τον ανατρέπει.

Ο πρώτος άνθρωπος, που έχοντας περιφράξει ένα κομμάτι γης σκέφτηκε να πει «αυτό είναι δικό μου» και βρήκε ανθρώπους αρκετά αφελείς ώστε να τον πιστέψουν υπήρξε ο πραγματικός ιδρυτής της κοινωνίας των πολιτών. Από πόσα εγκλήματα, πολέμους, φόνους, από πόσες αθλιότητες και αίσχη θα είχε απαλλάξει το ανθρώπινο γένος εκείνος που, ξεριζώνοντας τους πασσάλους ή σκεπάζοντας το χαντάκι θα φώναζε στους συνανθρώπους του: «Μην ακούτε αυτόν τον αγύρτη. Χαθήκατε, αν ξεχάσατε πως οι καρποί ανήκουν σε όλους και η γη δεν ανήκει σε κανέναν»!

Οι πλούσιοι από τη δική τους πλευρά, ευθύς μόλις γνώρισαν την ευχαρίστηση της κυριαρχίας, περιφρόνησαν αμέσως όλους τους άλλους και χρησιμοποιώντας τους παλιούς δούλους για να υποτάξουν νέους, δεν σκέφτηκαν παρά να κατακτήσουν και να υποδουλώσουν τους γείτονές τους, ίδιοι με τους πεινασμένους λύκους, που έχοντας δοκιμάσει ανθρώπινη σάρκα, αποφεύγουν κάθε άλλη τροφή και δεν θέλουν παρά να καταβροχθίζουν ανθρώπους.

Ο ισχυρότερος δεν είναι ποτέ τόσο δυνατός ώστε να μείνει για πάντα κυρίαρχος, αν δεν μετατρέψει τη ισχύ του σε δίκαιο και την υπακοή σε καθήκον.

Ο Αριστοτέλης είχε αναφέρει πως οι άνθρωποι δεν είναι καθόλου από την φύση τους ίσοι, ότι άλλοι γεννιούνται για να γίνουν δούλοι και άλλοι αφέντες. Ο Αριστοτέλης είχε δίκιο ωστόσο είχε εκλάβει το αποτέλεσμα ως αίτιο. Όποιος έχει γεννηθεί στη σκλαβιά, γεννιέται για την σκλαβιά, αναμφισβήτητα. Οι σκλάβοι χάνουν τα πάντα μες στις αλυσίδες τους, ακόμη και την επιθυμία να τις αποτινάξουν. Αγαπούν την υποδούλωσή τους όπως οι σύντροφοι του Οδυσσέα λάτρευαν την κτηνωδία τους. Αν λοιπόν υπάρχουν φύσει δούλοι, είναι γιατί υπήρξαν δούλοι παρά φύσιν. Ο καταναγκασμός έφτιαξε τους πρώτους δούλους, η δειλία τους διαιώνισε.

Όπως πριν από την ανέγερση ενός μεγάλου οικοδομήματος ο αρχιτέκτονας παρατηρεί και δοκιμάζει το έδαφος για να δει να μπορεί να αντέξει το βάρος, ο σοφός νομοθέτης δεν συντάσσει νόμους αυτόματα καλούς αλλά πρώτα πρέπει να εξετάσει αν ο λαός για τον οποίο προορίζονται μπορεί να τους δεχτεί. Γι αυτό τον λόγο ο Πλάτωνας αρνήθηκε να δώσει νόμους στου Αρκάδες και τους Κυρηναίους, επειδή γνώριζε πως οι λαοί αυτοί ήταν πλούσιοι και δεν μπορούσαν να δεχτούν την ισονομία. Γι’ αυτό και έβλεπε κανείς στην Κρήτη, καλούν νόμους και κακούς ανθρώπους, γιατί ο Μίνωας πειθάρχησε έναν λαό γεμάτο πάθη. Οι φορείς της εκτελεστικής εξουσίας δεν είναι αφέντες του λαού, μα υπάλληλοί του. Ο λαός πρέπει να μπορεί να τους διορίζει και να τους απολύει όποτε θέλει. Δεν υπάρχει θέμα να συμβληθούν με το λαό, πρέπει να τον υπακούουν.

πηγή : http://hallofpeople.com/gr/bio/Rousso.php#.V3HxZvmLSHs