Θουκυδίδης, Βιβλίο 3, κεφ. 82 - 83

Η «παθολογία» του πολέμου

Το θέρος του 427 π.Χ. ξέσπασε στην Κέρκυρα (αποικία των Κορινθίων, αλλά σύμμαχο των Αθηναίων) εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στους δημοκρατικούς και τους ολιγαρχικούς, στον οποίο αναμίχθηκαν ενεργά και οι Αθηναίοι και οι Πελοποννήσιοι. Στη διάρκεια του εμφυλίου, οι αντιμαχόμενες παρατάξεις προχώρησαν σε ωμότητες, ανάλογες των οποίων δεν είχε γνωρίσει έως τότε η Ελλάδα. Τα δραματικά γεγονότα εξιστορούνται από τον Θουκυδίδη στα κεφάλαια 70-81 του τρίτου βιβλίου. Αμέσως μετά την εξιστόρηση των γεγονότων, τα οποία καθ᾽ εαυτά είναι χωρίς ιδιαίτερη σημασία για την έκβαση του πολέμου, ο ιστορικός, με αφετηρία τα όσα πρωτοφανή και πρωτόγνωρα είχαν συμβεί, επιτάσσει τα δύο κεφάλαια που ανθολογούνται, τα οποία είναι γνωστά ως η "παθολογία" του πολέμου. Στην ενότητα αυτή ο Θουκυδίδης, χωρίς να αναφέρεται σε συγκεκριμένα γεγονότα ή πρόσωπα, εξετάζει, με γενικούς όρους και στοχαστική διάθεση, τις επιπτώσεις του πολέμου, πρωτίστως σε ηθικό, αλλά και σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο.
κείμενο

πηγή : http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/anthology

Το καλοκαίρι  του 427 π.Χ. στην Κέρκυρα,  που ήταν αποικία των Κορινθίων, αλλά και σύμμαχος των Αθηναίων, ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στους δημοκρατικούς και τους ολιγαρχικούς. Η αρχαία ελληνική λέξηστάσις σημαίνει εμφύλια διαμάχη, ανταρσία ή πόλεμο εντός της χώρας και μπορεί να μεταφραστεί και ως επανάσταση. Οι στάσεις ή επαναστάσεις που λάμβαναν χώρα στις ελληνικές πόλεις-κράτη, κατά τον 5 π.Χ. αι., ήταν συνήθως αγώνες των οπαδών της ολιγαρχίας να ανατρέψουν τις δημοκρατίες, ή των οπαδών της δημοκρατίας να ανατρέψουν τις ολιγαρχίες. Η ολιγαρχία βασιζόταν απόλυτα  στους πλούσιους και ευγενείς, ενώ η δημοκρατία βασιζόταν κυρίως στους απλούς πολίτες,  που είχαν ελάχιστη ή και καθόλου περιουσία, η στάσις ήταν συχνά μια σύγκρουση μεταξύ των πλούσιων και των φτωχών μιας πόλης. Ο Θουκυδίδης αποδίδει τη στάσιν στην Κέρκυρα, στην ανθρώπινη φύση, όπως αυτή λειτουργεί σε συνθήκες  πολέμου.

Σ’ αυτόν τον πόλεμο, στον οποίο πήραν μέρος  ενεργά και οι Αθηναίοι και οι Πελοποννήσιοι,  οι αντιμαχόμενες παρατάξεις προχώρησαν σε ωμότητες , που ποτέ πριν δεν είχε γνωρίσει η Ελλάδα. Ο Θουκυδίδης εξιστορεί τα δραματικά γεγονότα στα κεφάλαια 70-81 του τρίτου βιβλίου. Μετά  την εξιστόρηση των γεγονότων, στα κεφάλαια 82-83, τα οποία είναι γνωστά ως η «παθολογία του πολέμου», ο σπουδαίος ιστορικός, με αφορμή τα όσα πρωτοφανή και πρωτόγνωρα συνέβησαν, εξετάζει, με φιλοσοφική διάθεση, τις επιπτώσεις του πολέμου στην κοινωνία των ανθρώπων.

«Οι εμφύλιες συγκρούσεις έφεραν μεγάλες κι αμέτρητες συμφο­ρές στις πολιτείες, συμφορές που γίνονται και θα γίνονται πάντα όσο δεν αλλάζει η φύση του ανθρώπου, συμφορές που μπορεί να είναι βαρύτερες ή ελαφρότερες κι έχουν διαφορετική μορφή ανά- λογα με τις περιστάσεις. Σε καιρό ειρήνης και όταν ευημερεί ο κόσμος και οι πολιτείες, οι άνθρωποι είναι ήρεμοι γιατί δεν τους πιέζουν ανάγκες φοβερές. Αλλ’ όταν έρθει ο πόλεμος που φέρνει στους ανθρώπους την καθημερινή στέρηση, γίνεται δάσκαλος της βίας κι ερεθίζει τα πνεύματα του πλήθους σύμφωνα με τις καταστάσεις που δημιουργεί». (Γ 82.2)

Συνεχίζοντας με τα κακά του εμφυλίου πολέμου, ο Θουκυδίδης αναφέρεται  στην διαστροφή της ηθικής και της πολιτικής γλώσσας,  λέγοντας ότι «για να δικαιολογούν τις πράξεις τους άλλαζαν ακόμα και τη σημασία των λέξεων. Η παράλογη τόλμη θεωρήθηκε ανδρεία και αφοσίωση στο κόμμα, η προσωπική διστακτικότητα θεωρήθηκε δειλία που κρύβεται πίσω από εύλογες προφάσεις, και η σωφροσύνη προσωπίδα της ανανδρίας» (Γ 82.4).Οι κομματικές οργανώσεις με ιδιοτέλεια περιφρονούσαν το νόμο, η εκδίκηση ήταν προτιμότερη από την αυτοσυντήρηση, οι  συμφωνίες διαρκούσαν μόνο μέχρι κάποιος να αποκτήσει τη δύναμη για να τις καταπατήσει, ενώ  οι  ομοϊδεάτες ευχαριστιούνταν περισσότερο από μια προδοτική πράξη εναντίον ενός εχθρού παρά από μια ανοιχτή πράξη αντεκδίκησης (Γ 82.7). Και όλα τούτα εξηγεί ο Θουκυδίδης συνέβαιναν λόγω «της φιλαρχίας που έχει ρίζα την πλεονεξία και την φιλοδοξίαπου έσπρωχναν τις φατρίες ν’ αγωνίζονται με λύσσα. Οι αρχηγοί των κομμάτων, στις διάφορες πολιτείες, πρόβαλαν ωραία συνθήματα. Ισότητα των πολιτών από την μια μεριά, σωφροσύνη της αριστοκρατικής διοίκησης από την άλλη. Προσποιούνταν έτσι ότι υπηρετούν την πολιτεία, ενώ πραγματικά ήθελαν να ικανοποιήσουν προσωπικά συμφέροντα και αγωνίζονταν με κάθε τρόπο να νικήσουν τους αντιπάλους τους. Τούτο τους οδηγούσε να κάνουν τα φοβερότερα πράγματα επιδιώκοντας να εκδικηθούν τους αντιπάλους τους, όχι ως το σημείο που επιτρέπει η δικαιοσύνη ή το συμφέρον της πολιτείας, αλλά κάνοντας τις αγριότερες πράξεις, με μοναδικό κριτήριο την ικανοποίηση του κόμματός τους. Καταδίκαζαν άνομα τους αντιπάλους τους ή άρπαζαν βίαια την εξουσία, έτοιμοι να κορέσουν το μίσος τους. Καμιά από τις δύο παρατάξεις δεν είχε κανέναν ηθικό φραγμό κι εκτιμούσε περισσότερο όσους κατόρθωναν να κρύβουν κάτω από ωραία λόγια φοβερές πράξεις. Όσοι πολίτες ήταν μετριοπαθείς θανατώνονταν από την μια ή την άλλη παράταξη, είτε επειδή είχαν αρνηθεί να πάρουν μέρος στον αγώνα είτε επειδή η ιδέα και μόνο ότι θα μπορούσαν να επιζήσουν προκαλούσε εναντίον τους τον φθόνο»(Γ 82.8).

Ο Θουκυδίδης ολοκληρώνει την ανάλυση της σκέψης του, στο 83 κεφάλαιο, ορίζοντας  τις επιπτώσεις της στάσης της Κέρκυρας, στις ελληνικές πόλεις-κράτη:

«Έτσι, οι εμφύλιοι σπαραγμοί έγιναν αιτία ν’ απλωθεί σ’ όλο τον ελληνικό κόσμο κάθε μορφή κακίας, και το ήθος, που είναι το κύριο γνώρισμα της ευγενικής ψυχής, κατάντησε να είναι καταγέλαστο κι εξαφανίστηκε. Ο ανταγωνισμός δημιούργησε απόλυτη δυσπιστία και δεν υπήρχε τρόπος που να μπορεί να τη διαλύσει, ούτε εγγυήσεις ούτε όρκοι φοβεροί. Όλοι, όταν επικρατούσαν, ξέροντας ότι δεν υπήρχε ελπίδα να κρατηθούν μόνιμα στην εξουσία, προτιμούσαν, αντί να δώσουν πίστη στους αντιπάλους τους, να πάρουν τα μέτρα τους για να μην πάθουν οι ίδιοι. Τις περισσότερες φορές επικρατούσαν οι διανοητικά κατώτεροι. Φοβούνταν τη δική τους ανεπάρκεια και την ικανότητα των αντιπάλων τους κι έτσι […] δεν είχαν κανέναν δισταγμό να προχωρήσουν σε βίαιες πράξεις. Όσοι πάλι περιφρονούσαν τους αντιπάλους τους, νόμιζαν ότι μπορούσαν σύγκαιρα να καταλάβουν τα σχέδιά τους. […] Έτσι, τις περισσότερες φορές, δεν φυλάγονταν και οι αντίπαλοί τους τους αφάνιζαν».(Γ 83)

Ο Θουκυδίδης μέσα από την Ιστορία του, αποκαλύπτει τον τυφλό ρεαλισμό του ιστορικού γίγνεσθαι, προσπαθώντας να δώσει ένα νόημα στην πορεία αυτού του γίγνεσθαι και το δίδαγμα μέσα από τα γεγονότα είναι ότι πρέπει να είσαι ο ισχυρότερος. Με οξεία αντίληψη της πολιτικής ουσίας,  ο Θουκυδίδης αναλύει σε βάθος  την «παθολογία του πολέμου» ως κομμάτι της ανθρώπινης πραγματικότητας και την εντάσσει στην ιστορικότητα. Περιγράφοντας δε τον εμφύλιο της Κέρκυρας, είναι απόλυτα βέβαιος ότι θα επανέλθει, γιατί βρίσκεται μέσα στην ανθρώπινη φύση: «καὶ αἰ­εὶ ἐ­σό­με­να, ἕ­ως ἂν ἡ αὐ­τὴ φύ­σις ἀν­θρώ­πων ᾖ».

Ιωάννα Μπισκιτζή, Λέκτορας κλασικής φιλολογίας

Πηγές:  -Θουκυδίδου: Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου, μτφ. Βλάχος Άγγελος, εκδ. Εστία, 2012

-Simon Hornblower, A commentary on Thucydides,Vol.1, Clarendon Press, Oxford,  1997

– Ήφαιστος Παναγιώτης, Ο πόλεμος και τα αίτιά του, εκδ. Ποιότητα

-Zagorin Perez, Θουκυδίδης. Μία εισαγωγή για όλους τους αναγνώστες,εκδ. Ποιότητα

-Κ. Καστοριάδης, Το δίκαιο και η Ισχύς, «Η Ελληνική Ιδιαιτερότητα», τ. Γ΄ – Θουκυδίδης, Σεμινάριο της 6ης Μαρτίου 1985, εκδ. Ποιότητα

-Francois Chatelet, Η γέννηση της Ιστορίας, εκδ. Σμίλη, 200

πηγή άρθρου  : http://www.anogi.gr/p16833

Θουκυδίδης, η παθολογία του πολέμου from gina zaza