 |
ο λόφος της Πνύκας, βήμα του ρήτορα
|
Α′. Η φυσική ρητορεία
φυσική
ευγλωττία διαθέτουν
o
ομηρικοί αγορητές : «μύθων τε ῥητήρ
ἔργων
τε πρηκτήρ», Νέστωρ
o
ποιητές : Σόλων, Πίνδαρος
o
αγορητές στην Ιστορία του Ηροδότου
στην
Αθήνα
o
δημοκρατία, «ισηγορία» : δυνατότητα
αξιοποίησης του φυσικού ταλάντου
o
σπουδαίοι ρήτορες : Θεμιστοκλής, Περικλής
Β′. Η γέννηση
της συστηματικής ρητορείας
o
συστηματική ρητορεία : γνώση των κανόνων
και άσκηση
o
Σικελία, μετά το 466 : επικράτηση
δημοκρατικών καθεστώτων
o
δημιουργοί και δάσκαλοι της ρητορικής :
Κόραξ και Τεισίας (διαίρεση του ρητορικού λόγου σε μέρη, χρήση πιθανών λογικών
επιχειρημάτων)
Γ΄. Ρητορεία και σοφιστική
o
ευνοϊκές συνθήκες (συνελεύσεις, δικαστήρια)
της δημοκρατικής Αθήνας για τους
σοφιστές (Πρωταγόρας, Πρόδικος)
o
Γοργίας ο Λεοντίνος
-
πολιτική και επιδεικτική ρητορεία
-
σημασία της συγκυρίας («καιρός»)
-
«γοργίεια» σχήματα (πάρισα, ομοιοτέλευτα,
παρηχήσεις, αντιθέσεις κ.λπ.) με σκοπό τον εντυπωσιασμό
o
αποδοκιμασία της ρητορικής από τον Πλάτωνα
-
άρνηση αντικειμενικής γνώσης, αλήθειας και
ηθικής - Γοργίας
-
«δισσοὶ
λόγοι» - Πρωταγόρας
-
η ρητορική ως «πειθοῦς
δημιουργός» εκθέτει τα«εἰκότα»
-
συμπέρασμα : χρήση της ρητορικής για
στρεψοδικία και δημαγωγία
-
Πλάτων : η ρητορική όργανο απάτης, δεν
αποτελεί επιστήμη
o
Ισοκράτης
-
επικριτής των τεχνασμάτων των επαγγελματιών
της ρητορικής
-
παιδευτική αξία της ρητορικής : γενική
πνευματική καλλιέργεια, μέσο αγωγής με πρακτικούς πολιτικούς στόχους
(«φιλοσοφία»)
Ε΄. Τα είδη του αττικού ρητορικού
λόγου
o
συμβουλευτικοί λόγοι
-
εκφώνηση στις συνελεύσεις του λαού
-
παροχή συμβουλών για το μέλλον (προτροπή,
αποτροπή)
-
Εκκλησία του Δήμου : αποφάσεις για κήρυξη
πολέμου, υπογραφή ειρήνης, σύναψη και διάλυση συμμαχίας, ψήφιση νόμων, δημόσια
οικονομικά
-
δικαίωμα Αθηναίου πολίτη
-
τόπος συνεδρίασης : Πνύκα, Αγορά, Θέατρο
Διονύσου
-
λήψη απόφασης με χειροτονία
o
δικανικοί λόγοι
-
εκφώνηση στα δικαστήρια : κατηγορίες ή
απολογίες
-
Δικαστήρια : Άρειος Πάγος, Βουλή / Εκκλησία
του Δήμου, Ηλιαία
-
Ηλιαία : δικαστήριο κληρωτών ενόρκων
(Αθηναίοι πολίτες άνω των 30 ετών δίχως εκκρεμείς κατηγορίες εναντίον τους,
ημερήσια αποζημίωση, αγόρευση με κλεψύδρα, μυστική ψηφοφορία)
-
λογογράφοι : έμπειροι δικανικοί ρήτορες
έγραφαν δικανικούς λόγους επί πληρωμή - Λυσίας
o
επιδεικτικοί λόγοι
-
εκφώνηση σε γιορτές και συγκεντρώσεις
-
εγκώμια ή επικρίσεις πράξεων και προσώπων
-
Ισοκράτης
Στ΄. Τα μέρη του ρητορικού λόγου
o
Προοίμιον
-
ενημέρωση για το θέμα
-
εξασφάλιση εύνοιας και προσοχής
-
συνήθως έπεται η πρόθεσις, σύντομη έκθεση
του θέματος
o
Διήγησις
-
έκθεση γεγονότων με σαφήνεια και
πειστικότητα
-
τονισμός ευνοϊκών στοιχείων και μείωση
ασύμφορων, αναφορά ασήμαντων στοιχείων που συμφέρουν
-
δεν υπάρχει πάντα
o
Πίστις
-
άτεχνες αποδείξεις : αντικειμενικά πειστήρια (νόμοι, μαρτυρικές
καταθέσεις, όρκοι και έγγραφα όπως συμβόλαια, διαθήκες κ.λπ.)
-
έντεχνες αποδείξεις (επινόηση του ρήτορα)
α)
ενθυμήματα : βραχυλογικοί συλλογισμοί που οδηγούν σε συμπεράσματα (αν είναι
ακριβή τα δεδομένα, είναι ακριβή και τα συμπεράσματα), στηρίζονται σε «κοινούς
τόπους»
β) παραδείγματα ιστορικά ή πλαστά (αποτελούν
ενδείξεις κι όχι αποδείξεις)
γ)
γνώμες, αποφθέγματα γενικού χαρακτήρα
δ)
ήθη – ηθοποιία (ρήτορα, αντιπάλου, ακροατή) : προσπάθεια του ρήτορα να
παρουσιαστεί ως έντιμος, να μειώσει ηθικά τον αντίπαλο και να προσεταιρισθεί
τους ακροατές
ε)
πάθη – παθοποιία : προσπάθεια διέγερσης συναισθημάτων των ακροατών
o
Επίλογος
-
ανάμνηση : ανακεφαλαίωση
-
παθοποιία (προτροπή ή αποτροπή)
