ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ

ραψωδία ε : ενότητες 7, 8, 9

 

1.      σκηνές : αγορά θεών, θαλασσοπορία Ερμή, ο Ερμής στο νησί της Καλυψώς – περιγραφή, Διάλογος Ερμή – Καλυψώς, διάλογος Καλυψώς – Οδυσσέα στο περιγιάλι, διάλογος Καλυψώς – Οδυσσέα στη σπηλιά

2.      λειτουργικός ρόλος της β΄ αγοράς των θεών (εφαρμογή β΄ μέρους του σχεδίου της Αθηνάς – νόστος του Οδυσσέα, προειδοποιήσεις του Δία για τη μνηστηροφονία, τη σωτηρία του Τηλέμαχου και για τη Φαιακίδα) → αδρανοποίηση του Τηλέμαχου, αναστολή της αναζήτησης του Οδυσσέα // δραστηριοποίηση του Οδυσσέα, ξεκίνημα νόστου με τη β΄ αγορά των θεών.

 

3.     Ήθος ηρώων

Ø  Αθηνά : αποφασιστική, έξυπνη, χειρίζεται το λόγο με επιδεξιότητα, ασκεί τολμηρή κριτική στους θεούς, πειστική, αποτελεσματική

Ø  Ερμής : απρόθυμος εντολοδότης του Δία, ευαίσθητος στην ομορφιά που αντικρίζει στο νησί της Καλυψώς, διπλωματικός, παραλλάσσει την εντολή του Δία, σαφής όμως στη θεά που δεν πρέπει να αψηφήσει την εντολή του Δία.

Ø  Καλυψώ : φιλόξενη, ερωτευμένη με τον Οδυσσέα σε σημείο που αγανακτεί με την εντολή του Δία, διαπράττει ύβρη κατηγορώντας τους Θεούς αλλά δεν τιμωρείται (νέμεση), γιατί εφαρμόζει την εντολή και δείχνει έτσι μετάνοια, ανειλικρινής στον Οδυσσέα (παρουσιάζει την εντολή του Δία ως δική της απόφαση), χρησιμοποιεί πειστικά επιχειρήματα για να πείσει τον Οδυσσέα να μείνει διεκτραγωδώντας τις μελλοντικές του περιπέτειες, του τάζει αθανασία και προβάλλει την ομορφιά της για να τον δελεάσει, πονηρή.

 

Ø  Οδυσσέας : ευαίσθητος, με ανώτερες αξίες, δεν κάμπτεται η θέλησή του να γυρίσει στην πατρίδα παρά τις δελεαστικές υποσχέσεις της Καλυψώς, φιλόπατρις, ευγενής στην Καλυψώ και διπλωμάτης, επιφυλακτικός και δύσπιστος

 

4.     Τεχνική του ποιητή

Ø  Αφηγηματικοί τρόποι : α) διάλογοι, β) αφήγηση του ποιητή, γ) περιγραφή της φυσικής ομορφιάς στο νησί της Καλυψώς περιγραφή ενός τοπίου – χώρου ως πλαισίου δράσης και συμπεριφοράς των προσώπων → ο Ερμής έκπληκτος από την ομορφιά του νησιού, η Καλυψώ αμέριμνη τραγουδάει και υφαίνει ευτυχισμένη, ενώ το ίδιο παραδεισένιο τοπίο δημιουργεί αντίθετα συναισθήματα στον Οδυσσέα

Ø  παρέκβαση : η περιγραφή της σπηλιάς

Ø  προοικονομία – προειδοποίηση : ο νόστος του Οδυσσέα, οι μελλοντικές του περιπέτειες, η τρικυμία και το ναυάγιο

Ø  δραματική ειρωνεία :  ο Οδυσσέας δε γνωρίζει πως, ενώ εκείνος κλαίει έχει έρθει ο Ερμής με το μήνυμα της σωτηρίας του, δεν ξέρει ότι ο νόστος του είναι απόφαση του Δία, πιστεύει ότι η Καλυψώ του στήνει ενέδρα // η Καλυψώ υπόσχεται στον Ερμή ότι θα κάνει ότι της ζητήσει χωρίς να γνωρίζει πως αυτό θα την συντρίψει

Ø  εκφραστικά μέσα : παρομοιώσεις, μεταφορές, ρητορικές ερωτήσεις, στερεότυπες εκφράσεις, αντιθέσεις

5.      θεολογικά στοιχεία : ανθρωπομορφισμός, ιεραρχία θεών, σημασία του όρκου, άμεση παρέμβαση στη ζωή των ανθρώπων

6.      πολιτιστικά στοιχεία : αμφίεση της γυναίκας στην ομηρική εποχή, η ναυπήγηση της σχεδίας

7.     Ιδεολογικά στοιχεία

Ø  η πίκρα της ξενιτιάς - φιλοπατρία

Ø  σημασία του όρκου

Ø  προσπάθειες των ανθρώπων από την αρχαιότητα να υποτάξουν τη φύση

Ø  δυσπιστία στα χαρμόσυνα νέα μετά από μια σειρά ατυχιών

 



ομηρική παρομοίωση

Ø  οι εικόνες των παρομοιώσεων παρμένες από τη φύση, ελάχιστες από την κοινωνική ζωή. Οι περισσότερες είναι σύνθετες, συγκρίνονται καταστάσεις και εικόνες σε αντίθεση με τις απλές που συγκρίνονται έννοιες (πρόσωπα, ζώα, πράγματα, ιδέες κ.ά.)

Ø  λειτουργικός ρόλος παρομοιώσεων : α) χαρίζουν σαφήνεια και παραστατικότητα, συμπληρώνουν και φωτίζουν την αφήγηση, ερμηνεύουν το άγνωστο μέσα από το γνωστό, β) ποικίλλουν την αφήγηση, γ) καταξιώνουν την αφήγηση ( αυτό που παρομοιάζεται χάνει τη συμπτωματικότητά του και αποκτά αξία απόλυτη), δ) μεταφέρουν τη διάθεση της εικόνας στο επίπεδο αφήγησης

Ø  ανάλυση παρομοίωσης : α) αναφορικό μέρος (η εικόνα), που εισάγεται με λέξεις όπως : σαν, όπως, καθώς, πώς, β) δεικτικό μέρος (η αφήγηση), που εισάγεται με λέξεις όπως : έτσι, παρόμοια και γ) κοινός όρος ανάμεσα στην εικόνα και την αφήγηση

Ø  παράδειγμα ανάλυσης παρομοίωσης : ε 435 – 441 → α) «Πόση αγαλλίαση νιώθουν τα παιδιά που αναστήθηκε ο πατέρας τους – τον είχε βρει και τον κρατούσε στο κρεβάτι βαριά αρρώστια που τον παίδεψε πολύ ∙ μέρα τη μέρα έλιωνε, καθώς ο δαίμονας τον χτύπησε ο φριχτός ∙ και τώρα που οι θεοί του λύνουν τα δεσμά της συμφοράς του, αγάλλεται» → αναφορικό μέρος // β) «τόση αγαλλίαση δίνει στον Οδυσσέα η θέα της στεριάς της δασωμένης» → δεικτικό μέρος // γ) η αγαλλίαση από τη σωτηρία → κοινός όρος.

 

Συστολή του χρόνου : ο ποιητής αφηγείται σε ελάχιστους στίχους γεγονότα που καλύπτουν πολλές μέρες (το αντίθετο λέγεται διαστολή του χρόνου)

7^η ενότητα – ε 1 - 251 : φύλλο εργασίας

 

Α΄ ομάδα : στίχοι ε 1 – 54

 

1.      τόπος - πρόσωπα

2.      σύγκριση με το α΄ συμβούλιο των θεών (στίχοι α 52 – 108)

¶ ποια στοιχεία επαναλαμβάνονται και ποια είναι νέα

¶ αντιστοίχιση : επαναλαμβανόμενα στοιχεία    προώθηση μύθου

       νέα στοιχεία                               συνοχή έπους

3.      στοιχεία τεχνικής : προοικονομία – τυπικά στοιχεία (σελ. 37)

4.      ποιο είναι το πρόγραμμα του νόστου

5.      εντοπίστε το παραμυθικό στοιχείο – σύγκριση στίχων α109 – 114 και ε 50 – 54

 

Β΄ ομάδα : στίχοι ε 55 – 95

 

1.      εικόνες : οπτικές, οσφρητικές, ακουστικές

2.      επίδραση της φύσης στον Ερμή

3.      τι κάνει η Καλυψώ και τι ο Οδυσσέας

4.      επιμονή του ποιητή στην περιγραφή του νησιού

Γ΄ ομάδα : στίχοι ε 96 – 165

 

1.      πού βρισκόμαστε – ποιοι συνομιλούν

2.      τυπικό φιλοξενίας – τι διαφορετικό υπάρχει

3.      θέματα στο λόγο του Ερμή

4.      σύγκριση εντολής του Δία (ε 35 – 49) με το λόγο του Ερμή (111 – 129)

5.      ήθος Ερμή

6.      αντίδραση Καλυψώς – ήθος

7.      ανθρωπομορφισμός θεών

 

 

Άγγελος Σικελιανός «Το τραγούδι της Καλυψώς» [απόσπασμα]

 

Το ευρύχωρο άντρο, γιόμιζεν από τα κυπαρίσσια

            Μιαν ήρεμη ευωδιά –

Κι από των ξέρρηχων φυκιών την ακροπελαγίσια

            Πνοήν, η θεία βραδυά.

 

Έτσι, ως μπροστά της έπλεχε, μιά κι’ άλληνε πλεξούδα,

            Γιομάτη και χρυσή,

Αργά, το ηλιοβασίλεμμα, η Νύφη, ορτή, τραγούδα

            Και βόγγαε το νησί.

Και καθώς πλέρια στα πυκνά του δάσου, αχτίδα νάμπει,

            Στο γέρσιμο του Ηλιού,

Μέσα της ξάφνου απόκρυφος χορός φτεράει και λάμπει

            Στο διάνεμα πουλιού –

 

Κι’ απ’ την ισκιά ζερβόδεξα, στων μούσκλων τα βελούδα,

            Αν την ακουμπά ο κρουνός,

Άγνωρη ανάβρα ολόγυρα σαλεύει η πεταλούδα

            Και κόσμος εαρινός

Μ’ ανεβρυτό περνάει φτερό κι ανεβοκατεβαίνει

            Στη φλόγινη αστραπή

Χρυσός, πρασινογάλανος, φωτιά, σε μαγεμένη

            Διαβατική σιωπή –

 

Κι όπως, αν γύρει στ’ ανοιχτά, σε πέλαγο ή σε κάμπο,

            Τα πάντα διαπερνά,

Τα ξερά ‘γκάθια διάφωτα με κρουσταλλένιο λάμπο

            Σαλεύουν φωτεινά,

 

Τ’ άσπρα τα πέλαα των σταχυών και τα βουνά, τελειώνει

            Με διαμαντένια ακμή –

Κ’ αχτίδα σα βροχόσταλα στου πεύκου το βελόνι

            Γλιστράει κάθε στιγμή,

Τ’ άγριο το κύμα, ως τάλογο, που ωρτώθη στα καπούλια

            Κρεμάει – κι’ από ψηλά,

Σα βρύση αφίνει τον αφρόν, από άμετρα κανούλια,

            Φλογάτος να κυλά,

Έτσι, απ’ την άκρατη λαμπρή φωνήν, ό,τι διαβαίνει,

            Διαβαίνει δίχως σκιά

Και στης αθάνατης χαράς τον ήλιον ανεβαίνει

            Που τραγουδά η Θεά –

Και μ’ άγνωρο βαθύ παλμό τριγύρα σταματάνε

            Στη βαθουλή σπηλιά,

Τ’ αλάφια Διοκαταίβατα, να ποτιστούνε ως πάνε

            Και τα τρανά πουλιά,

«Λαμπρέ θνητέ σε χαιρετώ∙ – Σου θέρισε, σα στάχυα

            Τα κύματα μακριά

Η ευκή μου∙ και τραβήχτηκε, πάνω απ’ τα μαύρα βράχια

            Η θλιβερή σου σκιά.

 

Με το καλόν οπ’ ώφυγες και πια δε σου προσμένω

            Τα μέλη τα γερά,

Οπ’ ώσβυνα τον πόθο σου, σα σίδερο αναμμένο

            Μέσα στα κρύα νερά –

Μαζί σου, αν γεύτηκα, θνητέ, της γης αδρό σα μέλι

            Στη βαθουλή σπηλιά,

Των Ολυμπίων τον έρωτα κι άν ένιωσες στα μέλη

            Σε αργόπορη αγκαλιά,

 

Δε χάρηκες μ’ ελεύτερη καρδιά, με αστρίτη μάτι,

            Τη θεϊκή μου ορμή

Που ως κύμα εγλίστρα απάνω σου – κι’ η νοσταλγία σ’ επάτει,

            Για μιας θνητής κορμί;