Αρχαία Ελληνικά Γ' Λυκείου - Φάκελος υλικού, ενότητα 4

Φωτογραφία από ArtTower από το Pixabay

Ενότητα 4: Ο Πρωταγόρειος μύθος. Η διανομή των ιδιοτήτων στα ζώα.

Σημειώσεις

Περιγραφή και αφήγηση στο μύθο του Πρωταγόρα

Γλώσσα της περιγραφής και της αφήγησης (νεοελληνική γλώσσα γ’ λυκείου, φάκελος υλικού, σελ. 165 και 169) http://iep.edu.gr/images/IEP/Modules/Sj_K2_Extra_Slider/Fakeloi_Ylikou/Neoelliniki-Glossa_G-Lykeiou_Fakelos-Ylikou_Diktya-Keimenon.pdf

Περιγραφή

Ως κοινωνική διαδικασία οργανώνει τα πράγματα σε καθημερινά και τεχνικά πλαίσια νοήματος· πραγματώνεται σε προσωπικές/κοινές και τεχνικές περιγραφές, σε πληροφοριακές και επιστημονικές εκθέσεις-αναφορές και ορισμούς.

Η δομή της περιγραφής

Η διαδικασία της περιγραφής ξεκινά συνήθως από την ονομασία του περιγραφόμενου αντικειμένου, ακολουθεί η ταξινόμησή του σε κάποιο γένος και καταλήγει στην παρουσίαση της εμφάνισης, των ιδιοτήτων, των λειτουργιών του κ.λπ.

Η γλώσσα της περιγραφής

•       Ρήματα: τα ρήματα στην περιγραφή, επειδή αυτή οργανώνεται στον άξονα του χώρου και όχι του χρόνου, βρίσκονται συνήθως στον ενεστώτα και είναι συχνότατα συνδετικά, όταν σκοπός είναι η ταξινόμηση και η παράθεση χαρακτηριστικών, δράσης για περιγραφή συμπεριφορών ή κρίσης για την απόδοση υποκειμενικών σχολίων.

•       Επίθετα: αποτελούν το κυριότερο συστατικό της γλώσσας σε μια περιγραφική διαδικασία που πρέπει να χαρακτηρίζεται από ακρίβεια. Τα επίθετα λοιπόν αποδίδουν τις ιδιότητες των περιγραφόμενων αντικειμένων.

·        Συνδετικές/διαρθρωτικές λέξεις/φράσεις: κειμενικοί δείκτες, επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν τον χώρο (πάνω, κάτω, μπροστά, πίσω, αριστερά, δεξιά κ.λπ.).

Στο κείμενο αναφοράς εντοπίζουμε:

επίθετα: ἀσθενεστέρους, κατάγειον, πυκναῖς, στερεοῖς κλπ

προσδιορισμοί τόπου: γῆς ἔνδον, εἰς εὐνὰς

εικόνες: τυποῦσιν αὐτὰ θεοὶ γῆς ἔνδον ἐκ γῆς καὶ πυρὸς μείξαντες καὶ τῶν

ὅσα πυρὶ καὶ γῇ κεράννυται // καὶ εἰς εὐνὰς ἰοῦσιν ὅπως ὑπάρχοι τὰ αὐτὰ ταῦτα στρωμνὴ οἰκεία τε καὶ αὐτοφυὴς ἑκάστῳ·

Αφήγηση

Η διαδικασία της αφήγησης επιτυγχάνεται μέσω της ακολουθίας προσώπων και γεγονότων στον χώρο και στον χρόνο. Τα αφηγηματικά κείμενα διακρίνονται σε προσωπικές διηγήσεις, ιστορικές διηγήσεις, ιστορίες, μύθοι, παραμύθια, αφηγήσεις.

Η δομή της αφήγησης

Οι κειμενικοί τύποι που εντάσσονται στο είδος της αφήγησης είναι τόσοι και διαφορετικοί μεταξύ τους, ώστε να είναι δύσκολη η διαμόρφωση ενός προτύπου που να βρίσκει εφαρμογή στο σύνολό τους. Ένα από τα μοντέλα που έχουν προταθεί (και βρίσκει εφαρμογή και στις αντικειμενικές και στις υποκειμενικές αφηγήσεις) είναι αυτό των Labov & Waletzky (1967) που περιέχει τα εξής δομικά μέρη:

1. Προσανατολισμός: πληροφορίες για τους «ήρωες», τον χώρο και τον χρόνο· η αρχική κατάσταση.

2. Περιπέτεια: το πρόβλημα που εμφανίζεται, τα γεγονότα που ανατρέπουν την αρχική κατάσταση· η δράση για την επίλυσή του, τα εμπόδια και το αποτέλεσμα της δράσης.

3. Αξιολόγηση: σχολιασμός (ρητός ή με παραγλωσσικά μέσα) των γεγονότων από τον αφηγητή.

4. Λύση: η τελική έκβαση (συχνά ταυτίζεται με την αξιολόγηση).

5. Κατάληξη: καταληκτικές φράσεις, συμπεράσματα, επιμύθιο κ.λπ. με τα οποία γίνεται αναγωγή στον παροντικό χρόνο, την αρχική κατάσταση.

Η γλώσσα της αφήγησης

Στο είδος της αφήγησης παρουσιάζονται ορισμένα κοινά γλωσσικά χαρακτηριστικά:

·        Ρήματα: συνήθως σε παρελθοντικούς χρόνους (κυρίως αόριστο), χωρίς να είναι σπάνιος και ο «ιστορικός ενεστώτας»· στην «περιπέτεια» χρησιμοποιούνται συνήθως ρήματα που δηλώνουν κίνηση/δράση, ενώ στον «προσανατολισμό», την «αξιολόγηση» και τη «λύση» ρήματα κρίσης/βούλησης κ.λπ.

·        Διαρθρωτικές λέξεις/φράσεις: δηλώνουν σχέσεις χρόνου, αιτίου και αποτελέσματος, σκοπού.

·        Ρυθμός: επαναλήψεις, παρηχήσεις κ.λπ.

Στο κείμενο αναφοράς εντοπίζουμε:

Ρήματα κίνησης και δράσης: τυποῦσιν, προσέταξαν, νέμει, προσῆπτεν, ἐκόσμει, ὥπλιζε, ἤμπισχεν

Προσδιορισμοί χρόνου και αιτίου – αποτελέσματος: Ἦν γάρ ποτε χρόνος, ὅτε θεοὶ μὲν ἦσαν, Ἐπειδὴ δὲ καὶ τούτοις χρόνος ἦλθεν εἱμαρμένος γενέσεως, Ἐπειδὴ δ’ ἄγειν αὐτὰ πρὸς φῶς ἔμελλον, Τοὐντεῦθεν.

Πρωτοτυπία του μύθου

Η αισιόδοξη προοπτική του ανθρώπου εν αντιθέσει με άλλες κοσμολογικές εκδοχές που αναφέρονται στον Ησίοδο και στην παλαιά Διαθήκη.  (Βλέπε στην εισαγωγή θεματικής ενότητας, σελ. 41 – 42, φάκελος υλικού)

Στο Α’ στάσιμο της Αντιγόνης του Σοφοκλή «Πολλά γεννούν το δέος· το μέγα δέος ο άνθρωπος γεννά» ο χορός αναφέρεται στις κατακτήσεις του ανθρώπινου πολιτισμού, αλλά τονίζει πως αξίζουν μόνο όταν ο άνθρωπος τις χρησιμοποιεί για το καλό.

(http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/pdf/8547/2616/22-0244-02_Sofokleous-Antigoni_Thoukydidi-Perikleous-Epitafios_B-Lykeiou_Vivlio-Mathiti/ σελ. 66 – 69)

Ο μύθος ως φιλοσοφική μέθοδος

•       Διδάσκει

•       Τέρπει τους αναγνώστες, αλλά ταυτόχρονα εξασθενίζει την κριτική ικανότητα (αποδοχή χωρίς έλεγχο, δογματισμός)

•       Απευθύνεται σε όλους, άρα υπάρχει τάση προς απλούστευση, γιατί δεν κατανοούν όλοι τους όρους της φιλοσοφίας και της σοφιστική)

Θεοί – Χαρακτηριστικά

Ο Δίας αποτελεί την νομοτέλεια που διέπει τη φύση, ενώ ο Προμηθέας, ο Επιμηθέας και ο Ερμής τα όργανα της νομοτέλειας. Η αναφορά στους θεούς από τον αγνωστικιστή Πρωταγόρα αποτελεί ένα τέχνασμα. Ενδιαφέρεται κυρίως για τη γένεση του θρησκευτικού συναισθήματος στον άνθρωπο.

Σχόλια και σημειώσεις για την ενότητα

https://drive.google.com/file/d/10Vn6_YwFhasSjoNRZcuoVeUMvRW8RD3p/view (Φιλοσοφικός Λόγος: Θεματικές ενότητες 1 έως 6 [Επιμ. Ιωάννης-Παναγιώτης Αμπελάς]

https://drive.google.com/file/d/18DXdRQkWfPTUhYNjKDGNhdQak0H4MpAN/view Επιμορφωτικό Υλικό Γ Λυκείου για τα Αρχαία Ελληνικά: 1, 2, 3η, 9η Διδ. ενότητα [Επιμ. Β. Μπετσάκος]

http://www.study4exams.gr/anc_greek/course/view.php?id=26#1

http://www.study4exams.gr/anc_greek/pdf/AE_A_D_K1_E2/AE_A_D_K1_E2_S.pdf

http://www.study4exams.gr/anc_greek/pdf/AE_A_D_K1_E2/AE_A_D_K1_E2_E.pdf